Deze roman van Mathijs Deen is al eens uitgegeven in 1997 onder de titel Moeder doen. Wat uitgeverij Thomas Rap heeft doen besluiten deze nogmaals uit te geven, is onbekend, maar het is wel een heel goede zet.

Onder de mensen vertelt het verhaal van Jan en Wil. De een een eenzame boer in het noorden van het land (noordelijker kan niet: zijn boerderij ligt direct achter de dijk), de ander een vrouw met een verleden. Jan is op zoek naar een vrouw, voor de seks, maar ook om minder eenzaam te zijn en misschien wel voor een kind. Hij worstelt met de tijd: de boel aan kant, alles op orde: de dagen duren lang, er gaan dagen voorbij dat hij zijn eigen stem niet hoort. Zijn moeder heeft voordat ze op vakantie ging twee diepvriezers met eten achtergelaten, zijn vader een magnetron. Zijn ouders verongelukken: ‘Dat is nu vier maanden geleden en Jan heeft nog niet eens één halve vriezer leeg’. Hij is echt eenzaam en wanhopig.
Ten einde raad besluit hij een contactadvertentie op te stellen: ‘Boerenzoon zoekt vrouw. Woont alleen. 80 Ha.’

Wil heeft heel wat onverwerkt verleden. Ze wil weg uit het Gooi, heeft een aantal therapieën achter de rug. Van de laatste therapeut moet ze van alles opschrijven in haar dagboek. Ze heeft behoefte aan een overzichtelijk bestaan op een afgelegen plek en dat daar een man bij hoort: ach. Ze reageert onder vier verschillende namen op vier verschillende manieren op Jans advertentie. Jan kiest Wil (‘Ik weet hoe het is. Bel me. Wil’).

Twee eenzame mensen
De eerste ontmoeting is schitterend beschreven: twee nurkse mensen die eigenlijk helemaal niet willen, maar niet anders kunnen, die om elkaar heen draaien en bijzondere conversaties met heel veel stiltes voeren.
Het lijkt niet te klikken en zeker niet te lukken. Wil gooit de inhoud van de vriezers in zee, Jan is kwaad op haar, Wil loopt weg. Jan is behoorlijk radeloos. Hij rijdt wanhopig rond in zijn auto, steeds verder van huis. Hij wil een pornotijdschrift kopen. De  gebeurtenissen tijdens deze autorit wekken medelijden op, zijn tenenkrommend, maar ook erg hilarisch. En fantastisch beschreven.

Wil besluit uiteindelijk toch om terug te gaan en te blijven, ze neemt de touwtjes in handen op de boerderij en laat Jan zelfs een forse verbouwing uitvoeren: er ontstaat een slaapkamer met uitzicht over de dijk naar de zee.
Zo nu en dan lijkt er een soort van geluk te ontstaan: hoewel hun relatie moeizaam blijft, vinden ze elkaar soms in hun eenzaamheid en verlangens en lijken ze elkaar zelfs af en toe te begrijpen. Maar op andere momenten is de spanning te snijden. Deen heeft dat prachtig beschreven in korte zinnen, waardoor je de stiltes en het ijs kan voelen.

Wil wordt zwanger. Iets wat ze niet wil, iets wat niet overzichtelijk is, iets wat heel erg raar is. Ze gelooft het niet, gelooft de huisarts niet, zegt vooralsnog niets tegen Jan.
Ze gaan op bezoek bij Wils moeder. Voor Jan een hele onderneming die reis naar het westen. Als ze bij Wils moeder zijn, krijgen we het een en ander te horen over het verleden van Wil. Dan horen we ook Wils echte naam.
Hun zoon wordt midden in de winter geboren: het land voor en over de dijk is oneindig wit: overzichtelijk en uitgestrekt.

Wat een prachtroman 
Het verhaal van Jan en Wil is echt, schrijnend, mooi, invoelbaar. Dat komt voor een belangrijk deel door Deens prettige manier van vertellen. Hij schrijft in korte, beeldende zinnen. Hij vertelt nuchter, onderkoeld, met heel veel humor, zonder dat het een echt leuk boek is. Zijn humor is vol mededogen, zeker niet kwetsend. Mooi voorbeeld is het verhaal over het interview dat Jan op de radio geeft over een storm over het Groningse platteland: ‘Heb je het gehoord? Wat moet ik gehoord hebben? Het interview. Nee, dat heb ik niet gehoord. Waarom zou ik? Wat heb je gezegd dan? Gewoon …wat er gebeurd is. Daar was ik zelf bij toch? Waarom moet ik daar dan nog naar luisteren?’

De lezer zit direct middenin de wereld daar in het hoge noorden, in de eenzaamheid, het isolement, de wind, de kou. Het verhaal is spannend, het verhaal is schrijnend: de rillingen lopen de lezer over de rug als bijvoorbeeld de eenzaamheid van beide karakters wordt beschreven of hun leven samen. Het is ontroerend: twee gekwetste zielen die om elkaar heen cirkelen, elkaar afstoten en aantrekken.
En om misverstanden te voorkomen: het heeft niets van een zoetsappig verhaal à la Boer zoekt vrouw, met een happy end.

Deens stijl is al veel vergeleken met die van Gerbrand Bakker en zelfs met diens roman Boven is het stil. Die gaat immers ook over een boerenfamilie en is ook in een nuchtere, sobere stijl geschreven. Deen is echter uniek: zijn bij vlagen hilarische humor, zijn onderkoeling, de scherpere randen van de roman wijken af van die van Bakker.

Van Mathijs Deen verschenen eerder o.a. de novellebundel Drie dagen Wenen voor twee personen en De Wadden, een geschiedenis.
Onder de mensen is zeker een herontdekking: voor de fijnproevers!