De vijfentwintigjarige Lisette kruipt door het oog van een naald, wanneer ze in haar auto op de snelweg tussen Brussel en Breda in een slip raakt, op de vluchtstrook belandt maar niet wordt aangereden. De gebeurtenis in Muilperen van Maria Stahlie maakt ‘een coherent plan’ in haar wakker, dat achteraf helemaal niet zo coherent blijkt te zijn. Ze wil weer gaan studeren en samen met haar bijna tweejarige zoontje Wout verhuizen. ‘Het was tijd om volwassen te worden.’
In het eerste deel van deze roman verhuist ze naar Amsterdam, naar een straat met een flauwe bocht, zoals haar leven tot nu toe bochtig was verlopen. Het is haar geboortehuis en nog steeds het werkhuis van haar vader Alex. Maar nu was hij voor twee jaar writer in residence in Rome en mochten zij en Wout er hun intrek in nemen.
Het is de omgekeerde gang die Lisette gaat. In veel recente literatuur, zoals in Juli Zehs Ons soort mensen, zwenkt de aandacht weg van de grote stad naar het platteland. Stahlie richt haar aandacht echter op Amsterdam Nieuw Zuid, een samenvoeging van Oud-Zuid en Zuideramstel. Een buurt van yuppen en penoze zoals buurman Rinus de Ruijter, ‘maar we hebben niets van hem te vrezen […] als we hem met rust laten’, had Alex haar verzekerd.
Een leeg en tegelijk vol hoofd
In het tweede deel van het boek wordt ingezoomd op Lisettes tijd als vrijwilliger bij The St. Thomas Free Medical Clinic in Miami, waar ze niets wisten van haar allergie voor de geur van zieke mensen, over haar twijfel of ze haar studie geneeskunde wel zou voortzetten. Ze logeert bij gynaecologe Sarah Mae en haar man Adam Parker. In flashbacks denkt Lisette terug aan haar leven, dat ze vertelt aan hond Morris van haar gastheer en -vrouw, waarmee ze gaat joggen.
Op een dag raakt de hond los en rent de tuin in van Leonard Karakantas (Lenny), met wie ze ‘ervaringen uitwisselde over hun uit het lood geslagen gemoedsbewegingen’ – een rake omschrijving die kenmerkend is voor de weg die Lisette gaat. Lenny en Lisette, Brussel en Breda; alliteraties die je vaker in de boeken van Maria Stahlie tegenkomt.
Een andere vriend van Lisette, die ze al langer kent, is Bram – net als zij wat angstig uitgevallen. Hij gaat naar Brazilië (Bram – Brazilië) om baby’s die lijden aan microcefalie (een te kleine schedel) ten gevolge van het zika-virus te helpen. Lisette denkt aan hem op het moment dat ze Sarah Mae helpt bij het uitvoeren van een zuigcurettage die zo plastisch wordt beschreven dat je bijna tegen abortus zou worden. Lisette realiseert zich opeens dat haar geurallergie van binnenuit komt. ‘Het was haar eigen lafheid die ze rook.’ Weer een moment van inzicht. Van binnenuit kwam ook een ervaring tijdens de priesterwijding van Bram: ‘Haar hoofd werd leeg en tegelijkertijd heel erg vol. […] En voor het eerst in tien jaar snapte ze weer, […] dat er niets was wat mooier was dan dat alles en iedereen was. En samen was.’ Een typische Stahlie-conclusie. Even later heeft ze gemeenschap met Lenny, wat ‘een kras op de zorgeloosheid van hun vriendschap’ aanbracht. Ze wist zeker dat het eenmalig was, maar niet dat hij kort daarna met zijn auto zou verongelukken. Hij kruipt niet door het oog van een naald, maar overlijdt. Nog voor hij de kans kreeg om naar zijn broer Zach in Griekenland te gaan om samen met hem een reis te maken.
Elementair inzicht
In het derde en laatste deel van het boek keren we weer terug naar het werkhuis van Alex (Amsterdam – Alex), nu de nieuwe woning van Lisette en Wout. We komen wederom Rinus de Ruijter tegen, door wie Lisette zich tegen alle adviezen in laat benaderen. Wat volgt zijn bedreigingen en ongewenste toenaderingen. Of is hij toch niet zoals Lisette denkt dat hij is?
Lisette denkt terug aan de tijd dat ze zelf in het ziekenhuis lag en een vlieg zag zitten; de vlieg die we, net als Lisette en Alex, al eerder tegenkwamen in de roman Boogschutters. En voornoemde conclusie, die in Boogschutters als volgt wordt omschreven: ‘Dat ze samen met alle mensen en met alle dieren en zelfs met alle dingen WAS’. De vlieg brengt haar tot zelfbesef, een volgend moment van inzicht. Zo’n moment noemt ze ‘een luwte, een moment waarop ze niet aan iets anders kan denken’. Momenten die werden ‘doorkliefd door bliksemschichten van onrust’. Of zoals haar vriend Bram even verderop over een vergelijkbare ervaring spreekt als was hij ‘zwanger van een rudimentaire bewustwording, van een elementair inzicht’.
Eigen genadeloosheid
Op een dag krijgt Rinus op de stoep voor zijn huis een hartstilstand. Lisette reanimeert hem, ondanks zijn reanimeerpenning. Haar reukallergie speelt al doende weer op. ‘De stank […] was niet afkomstig van Rinus de Ruijter, maar kwam van binnenuit. Het was een zinsbegoocheling. Het was haar eigen genadeloosheid die ze rook en haar onvermogen om zich tegen haar vergeldingsdrang te verzetten.’ Om muilperen uit te delen, en te incasseren tijdens het volwassen worden.
Zo komen telkens elementen in dit boek terug, als motiefherhalingen. En niet alleen in dit boek, maar door alle boeken van Maria Stahlie heen. Ze geven een eenheid aan haar boek én aan het inmiddels omvangrijke oeuvre van de gelauwerde schrijfster. Ergens tegen het eind zakt de spanningsboog van het verhaal een beetje in – of liever, van de vele verhalen die Stahlie vertelt en door middel van die motieven samenbindt – om deze tegen het eind weer op een verrassende manier te hernemen. Muilperen is een boek om de aandacht bij te houden en niet in de bochten die de auteur neemt af te zwenken.
