Hoe is het om een donkergekleurde huid te hebben? In het kader van de racisme-, slavernij- en zwartepietendiscussie zeggen witte Nederlanders nogal eens dat het met de discriminatie van donkergekleurde mensen wel meevalt. Wat ze daarbij vergeten is dat zij die opvatting huldigen omdat ze er niets van merken.
Bij het lezen van een roman als Een zekere vrijheid van de Amerikaanse Margaret Wilkerson Sexton bekruipt de witte lezer dan ook een zeker gevoel van vervreemding. Het boek laat zien hoe het leven van zwarte Amerikanen radicaal verschilt van dat van witte Amerikanen. Drie generaties van een familie in New Orleans trekken vanaf de jaren veertig tot in 2011 voorbij.

Het verhaal begint met Evelyn, zus Ruby en ‘Broertje’. Hun vader is een gerespecteerd dokter in de zwarte gemeenschap en Evelyn en Ruby volgen achtenswaardige beroepsopleidingen. Evelyn raakt verliefd op Renard, die van lagere komaf is en wegens geldgebrek moest stoppen met zijn medicijnenstudie. Aanvankelijk is haar vader dan ook tegen het huwelijk, maar later draait hij bij en steunt hen zelfs met geld. ‘Daarom heb ik ook zo hard gewerkt, zodat mijn dochter het zo goed zou hebben als voor een zwarte vrouw maar mogelijk is, en jij kunt ook wel een ruggensteuntje gebruiken, lijkt me, misschien dat je je opleiding kunt afmaken.’ Evelyn is dan al zwanger en ervan overtuigd dat haar ongeboren dochter later dokter zal worden. ‘Wellicht waren er tegen die tijd al andere vrouwelijke artsen, misschien zelfs wel zwarte.’

Problemen en obstakels

Gaandeweg het verhaal komt er heel wat ongemakkelijks aan bod, zoals wanneer het over Evelyns dochter Jackie en Jackie’s zoon T.C. gaat. Jackie woont met echtgenoot Terry in een aardige buurt, maar moet later verhuizen naar een probleemwijk als Terry zijn baan als apotheker kwijtraakt en zijn toevlucht neemt tot drugs. Hij verdwijnt een paar keer uit haar leven en zij blijft achter met baby T.C., depressief en met uitzicht op patrouillerende politie die regelmatig zwarte jongetjes oppakt, schuldig of niet. T.C., aanvankelijk succesvol, vergaat het niet beter dan zijn ouders. Door een gebroken knieschijf en de orkaan Katrina belandt hij op een dieptepunt waar hij niet meer vandaan komt. De overheid vergoedt te weinig voor herstel en wederopbouw van zwarte wijken. T.C. is net als zijn vader in wezen een goed mens, maar niet opgewassen tegen de problemen en obstakels die zijn zwarte leven teisteren.

Dromen van een respectabel leven

Tegenover de heersende witten vormen de personages uit Een zekere vrijheid een groep die zich voortdurend bewust is van het anders-zijn, de achterstand en de mindere kansen, kortom van discriminatie en racisme. T.C. bezwijkt net als zijn vader voor het drugswereldje – voor zwarte jongeren vaak de enige manier om aan geld te komen – en belandt behalve in een uitzichtloze werkelijkheid in de gevangenis. Daar droomt hij van het respectabele leven dat hij na de straf zal gaan leiden om zijn inmiddels geboren zoon tot voorbeeld te kunnen dienen. Zijn tante Sybil, de zus van zijn moeder, is advocaat en had hem al ooit aan een baantje geholpen. Wie weet is zij, ondanks dat hij toen verpestte, wel weer bereid hem te helpen.

De Fransen waren aardig

De auteur springt tijdens het vertellen heen en weer in de tijd, wat de spanning ten goede komt. Die ontstaat ook door het op vrijwel iedere pagina aanwezige racisme, soms subtiel, vaak onverbloemd. Tegen het einde, als de verhalen van Evelyns dochters en kleinzoon zijn gepasseerd, maakt Wilkerson Sexton nog eens goed duidelijk hoe zwarte mensen werden (en worden) gediscrimineerd als ze Renard laat vertellen over zijn ervaringen in het Amerikaanse leger waarmee hij in de Tweede Wereldoorlog naar Europa werd gestuurd: ‘We waren gelegerd in een klein stadje in de buurt van Parijs. Naast ons lag een witte eenheid waarvan er zo nu en dan eentje kwam buurten. Dan riepen ze “nikker” en zo […] In het begin was het nauwelijks anders dan hier. De witten kregen hun eten op een bord, wij op een stuk blik. Wij kregen één prak, maar de witten mochten zo vaak nemen als ze wilden […] woonden in kamers met een gepolitoerde vloer en hadden een wasmachine, wij moesten het doen met betonnen vloeren en potkachteltjes. […] Op een avond was er ergens een feestje en wij maakten aanstalten ernaartoe te gaan. De Fransen hadden ons namelijk uitgenodigd om hun dankbaarheid aan ons zwarte militairen te tonen.’
De commandant verbiedt de zwarte militairen erheen te gaan, sommige doen het toch en er ontstaan vechtpartijen. Renard vertelt verder: ‘De Fransen waren zo aardig, zo hartelijk. Als je met hen praatte, vergat je dat je zwart was, maar die andere Amerikaanse soldaten beukten op ons in alsof ze ons dood wilden slaan.’

Grappig slang

Het begin van het boek is enigszins onevenwichtig en binnen de hoofdstukken klopt het tijdsverloop zo nu en dan niet. Wat opvalt is een tussen de zussen Evelyn en Ruby (en later ook Jackie en Sybil) uit het niets opdoemende animositeit die verder lijkt te gaan dan een onschuldige wedijver. Dat wekt bevreemding omdat de zussen elkaar als het erop aankomt steunen. Wellicht staat de auteur in dit eerste boek nog niet helemaal boven haar personages. Wat ze wel in de hand heeft zijn de treffende situatiebeschrijvingen waarmee ze vooral witte lezers een onloochenbaar beeld geeft van het leven in een zwarte Amerikaanse gemeenschap. Het maakt de sympathie voor de VS er niet groter op.

Hulde verdienen de vertalers Harm Damsma en Niek Miedema met hun woordkeuzes en de zinsbouw voor het taalgebruik van T.C. en zijn vrienden dat, behalve dat het slang is, ook grappig klinkt. De jongens spreken over en met elkaar als ‘nigga’ en ‘bro’, wat nog te begrijpen is, maar bij woorden als ‘mofo’ ‘bruya’ ‘no spang’ ‘ki welloe’ ‘jilla’ en ‘sjap’ voelt de niet-ingewijde zich een bewoner van een andere planeet.

Eindelijk schrijfster

Margaret Wilkerson Sexton studeerde rechten en creatief schrijven en werkte op een advocatenkantoor. Op publishersweekly.com beschrijft ze hoe zij na een worsteling van jaren, waarin ze aan een boek schreef dat steeds maar niet tot publicatie en tevredenheid van proeflezers leidde, eindelijk de schrijfster werd die ze wilde zijn. ‘Ik kon mijn eigen stem niet vinden,’ vertelt de voormalige advocate, altijd al vastbesloten om van het schrijven haar werk te maken. De kans deed zich voor en ze greep hem, toen ze samen met andere partners van het advocatenkantoor het aanbod tot uitkoop kreeg. Sindsdien schreef ze vele uren per dag, maar, meldt ze, ‘er ontstond een gevoel van paniek in mijn werk, een wanhopige behoefte om iets te bewijzen op elke koortsachtig geschreven pagina’. Een meelezer merkte op dat het leek alsof hij ‘iets las van een heel goede verhalenverteller die geen verhaal vertelde.’ Onder begeleiding van een docent literatuur begon Wilkerson Sexton aan een andere vertelling. Zo ontstond Een zekere vrijheid. In november van dit jaar verschijnt in de VS haar nieuwe boek The Revisioners.