‘Ik ben zestien en leg mijn armen gekruist op de hoge tafel, ik laat mijn wang op mijn ene arm rusten en kijk in de camera. Op de foto, die niet meer bestaat en die waarschijnlijk niemand behalve ik zelf zich nog herinnert, zie je een stukje van mijn blote schouders. Ik denk dat de foto is bedoeld om naaktheid te suggereren, dat een jonge vrouw alleen maar een paar lange oorbellen nodig heeft om de wijde wereld in te gaan.’
Met deze paragraaf opent Linn Ullmann, Noorse schrijfster, columniste en literatuurcriticus, haar nieuwe roman. Zij is de dochter van de actrice Liv Ullmann en filmmaker Ingmar Bergman. Niet de eerste de beste dus. Haar roman De rustelozen, die in 2015 verscheen, is ook autobiografisch. Ze schrijft hierin over een kind dat niet kan wachten om volwassen te worden en over ouders die het liefst kind zouden zijn. Het gaat om herinneringen en vergeetachtigheid en de vele verhalen waar een leven uit bestaat. In Meisje, 1983, onderzoekt de schrijfster wederom zichzelf, vooral haar jeugd en haar relatie met haar moeder en haar eigen dochter. Ze roept tal van vragen op en nieuwsgierigheid naar de antwoorden doet doorlezen.
Caleidoscoop van gebeurtenissen
Het is 1983. Een zestienjarig meisje zwerft in een winternacht door de straten van Parijs. Ze is die dag aangekomen vanuit New York voor een fotoshoot met de dertig jaar oudere fotograaf A. Ze kan haar hotel niet meer vinden, maar in haar jaszak zit een briefje met het adres van de fotograaf. Midden in de nacht belt ze bij hem aan, en ze belandt bij hem in bed. Bijna veertig jaar later verkeert de volwassen vrouw in een depressie. Ze heeft het steeds uitgesteld om in haar herinnering te duiken om het meisje dat ze toen was te zoeken, en te begrijpen waarom ze deed wat ze deed. Ze wil erover schrijven om erachter te komen wat er destijds precies gebeurd is in Parijs.
Het verhaal speelt zich af in Oslo, New York en Parijs in verschillende tijdsegmenten. Het is een caleidoscoop van gebeurtenissen vroeger en nu, aan het begin van de pandemie, en Ullmann verkeert in een depressie. De wandelingen met de zwarte hond geven enige verlichting. ‘De hond likte aan mijn hand. Dank je, zei ik, en ik schrok toen ik mijn eigen stem hoorde. Dank je wel voor je grote natte snuit, dank je wel voor je poten, dank je wel omdat je echt bent, en toen zei ik, zacht, zodat alleen hij het kon horen, ik denk dat we hier even moeten blijven wachten tot het weer overgaat.’
Het geheim
De relatie met haar moeder (Liv Ullmann) speelt een rol, evenals de relatie met haar eigen dochter, die net zo oud is als zij was in 1983 en nu klimaatactiviste is, waarmee de schrijfster een web van lijnen trekt door drie generaties heen. De herinneringen aan haar pubertijd echter bepalen het verhaal. Ze herinnert zich een gesprek met een man in het vliegtuig naar Parijs, haar moeder die haar niet wilde laten gaan, de autorit van het vliegveld naar het hotel. Haar eerste vriendje vlak voordat ze naar Parijs ging en het spijbelen van school. Ze manoeuvreert in gedachten door de lagen van haar herinnering en ontdekt dat ze ook veel vergeten is. Linn Ullmann onderzoekt de kracht van haar geheugen, en zoekt naar het geheim dat moet worden verteld.
Dat geheim is haar reactie op wat er met haar gebeurde, zonder dat ze iets concreet benoemt. Het geheim zou de macht kunnen zijn die de fotograaf en zijn team over haar hadden. Daar gaat een lichte dreiging vanuit en doet aan #MeToo denken, al wordt dat nergens benoemd. Het meisje staat machteloos, ze wordt begeerd en verlangt zelf ook naar de aanraking en de spanning. Toch herinnert ze zich als oudere vrouw vooral dat ze voortdurend misselijk was en moest overgeven van de angst en het ongemak waarin ze verkeerde.
Schaduwzuster
Het is een verontrustend verhaal, er wordt geen oordeel geveld en er wordt niets benoemd. Ullmann stelt vragen, maar zijzelf en de lezer krijgen nauwelijks antwoorden. Is er wel gebeurd wat ze zich herinnert? Het schimmige meisje verschijnt aan de volwassen vrouw als een schaduwzuster en speelt een belangrijke rol in het verhaal. Soms spreekt de volwassen vrouw tegen haar, vaak is ze er gewoon, en zit ze zwijgend in de vensterbank. Als lezer vraag je je af of de volwassen vrouw misschien een andere persoonlijkheid heeft ontwikkeld om de gebeurtenissen van toen te verdringen.
Het boek is ingedeeld in drie hoofdstukken met de titels Blauw, Rood en Wit. Blauw verwijst naar de blauwe jas die het meisje droeg in Parijs. Rood is haar muts. Wit zijn de lakens en de handdoeken van A. waarin het meisje zich wikkelt en op de badkamervloer ligt om tot bezinning te komen. Gedachten heeft het meisje niet. Er zijn slechts flarden herinneringen van de volwassen vrouw, en misschien is dat ook wel het enige wat telt, schrijft Ullmann.
Er staat nogal wat herhaling in het verhaal, weliswaar doelbewust ingezet en noodzakelijk om de verschillende tijdslijnen te verbinden – wat overigens heel transparant gedaan is – en de auteur geeft ook veel mooie observaties over ouderschap, jeugd, herinneringen en vergetelheid. Toch stoort het dat er vragen onbeantwoord blijven. Meisje, 1983 is rauw en brutaal, het raakt soms, maar lang niet altijd, wat het eigenlijk tot een prettig zeurboek maakt.
