Op de Nederlandse uitgave van The enchanter: Nabokov and Happiness staat een achterflapvullende foto van de schrijfster, Lila Azam Zanganeh. Haar verschijning is die van een tere maar tegelijkertijd speelse Sheherazade die, ondanks het feit dat zij de dertig ruim gepasseerd is, iets onmiskenbaar nimfijns heeft.
“Ze is prachtig, ik zou alleen bang zijn dat ik iets aan haar brak, een oortje bijvoorbeeld” was het commentaar van een vriend toen hij de foto zag. Het had een parafrase kunnen zijn van een terugkerend thema in Nabokovs werk, het verlangen naar schoonheid die niet verdwijnt:
‘But he turned away because it hurt to look and because he could not help remembering how many times beauty- or what he called beauty- had passed him by and vanished.’
(uit: Laughter in the Dark)
Zanganeh toog met het manuscript van haar eersteling naar Palm Beach, Florida, om de rechten te bemachtigen voor de vele citaten uit het werk van Nabokov die in De tovenaar zijn verwerkt. Daar werd zij ontvangen door zijn zoon en literair erfgenaam, Dmitri Nabokov die haar bij nader inzien vroeg het manuscript aan hem voor te lezen omdat hij zelf te moe was om het door te nemen.
Gedurende drie dagen en nachten leest Zanganeh voor, onderhandelt met Dmitri over woorden (‘Vladimir and Vera would never ‘argue’ over a weak serve! Perhaps you meant ‘squabble’’) en leert en passant de juiste uitspraak van de Latijnse vlindernamen.
Deze tot de verbeelding sprekende anekdote staat helaas niet in het boek waar Dmitri uiteindelijke zijn toestemming voor gaf. Ik las het in een essay dat Zanganeh schreef voor The Daily Beast.
In datzelfde artikel beschrijft zij haar boek als ‘een wonderlijke combinatie van fictie en essay, van verzinsels en interpretaties.’ Een getekende plattegrond van het land GELUK die aan het begin van het boek staat, roept herinneringen op aan De Koning van Katoren van Jan Terlouw, maar ook de hoofdstukken dragen allen de typische onderschriften die ik mij herinner uit kinderboeken van vroeger: ‘GELUK DOOR DE SPIEGEL (Waar de schrijver voorbij de grenzen van het leven gluurt en de lezer een steelse blik opvangt)’
Met die lezer bedoelt Zanganeh zichzelf. In haar vroege tienerjaren maakte zij voor het eerst kennis met de boeken van Nabokov. Haar moeder las af en toe passages voor uit Geheugen, spreek, Nabokovs autobiografie over de eerste eenenveertig jaar van zijn leven. Wanneer zij uiteindelijk zelf zijn boeken gaat lezen raakt ze in de greep van de tovenaar:
‘Toen het mijn beurt was om Nabokov te lezen, was nostalgie reeds een stap verwijderd: deze had mijn moeder toebehoord. Mijn eigen oren waren afgestemd op de zuivere bekoring van zijn proza, dat mij zong van talen die ik de mijne wist. ‘(…) Elke bladzijde, elke zin vaak, werd gelezen en herlezen door een kleine maniak in wording, met grote ogen die met de dag iets feller gloeiden. Overal, zo leek het, ontpopten zich zinnen die geheel nieuw waren, maar die je toch meende gefluisterd te hebben in een verre plooi van de tijd, in de schaduw van rasterwerk.’
In deze Nabokoviaanse stijl wisselt Zanganeh biografische weetjes af met een mengelmoes van fictieve fragmenten en invallen. Er is ook een hoofdstuk gewijd aan de ‘fonkelende woorden’ (Azuurgestreept, Hemelspannend, Kzspygv) van de schrijver. Met ‘kzspygv’ had Nabokov een nieuw woord bedacht dat was opgebouwd uit de letters die in zijn synesthetische beleving correspondeerden met de opeenvolgende kleuren van een regenboog.
Zanganeh schrijft hierover:
‘Een zonovergoten hiëroglief. In één adem: ‘bosbes k’,
‘donderwolk z’, azuren en parelmoeren s’, onrijpe appel p’, ‘goudglanzende y’, rijke, rubberachtige g’, ‘ roze kwarts v’ – kzspygv.’
Dat Nabokov zijn kleurervaring bij deze letters zelf al beschreef in Geheugen, spreek, maakt van haar onderschrift meer een ijverige invuloefening dan een interessant inzicht. Iets dergelijks permitteert Zanganeh zich op meer plekken in het boek. Zoals in haar gefingeerde interview met Nabokov, dat zij laat plaatshebben lang voor zij zelf geboren is. Dat interview bestaat voornamelijk uit knip- en plakwerk van feiten, zoals opgetekend door Brian Boyd in zijn tweedelige biografie uit 1991 over Nabokov.
En zo fladdert Zanganeh met een knipoog naar Nabokovs voorliefde voor de vlinderjacht van onderwerp naar onderwerp. De licht-hysterische toon waarop zij langs de fonkelende facetten van Nabokovs taaluniversum huppelt, ging mij vrij spoedig irriteren. In het hoofdstuk ‘waar de schrijver zijn literatuur etaleert en de lezer pronkt met verhelderende commentaren’ richt zij zich rechtstreeks tot haar lezers:
‘Humbert Humberts geniepigste stem. Een moment tijdens de rondrit van ruim veertigduizend kilometer over de wegen van Amerika. (…) Leest u het, voor optimaal resultaat, hardop voor. De woorden zullen elkaar omarmen en kussen in uw mond. Klanken zullen zwieren en verglijden als een beek ( elegisch – en- pastoraal – en- pseudopastoraal- en- wellustig- en- koddig- en – duister- en-manisch- en-erotisch)’
In het voorwoord en in de eerste hoofdstukken is haar enthousiasme vaak wat beter gedoseerd. Hier concludeert Zanganeh dat bij Nabokov ‘geluk – of althans een element daarvan- een variatie op heugenis is’. Dat geluk is echter niet alleen de schrijver voorbehouden. In een toelichting op wat Nabokov de ‘creatieve lezer’ noemt, beschrijft Zanganeh wat die ‘mededromer die de minieme details van de wereld observeert’ volgens haar te doen staat. Die moet zich ‘met gekmakende precisie een roman proberen voor te stellen, en dat wonderbaarlijke optische speelgoed dat vergezichten van beelden binnen beelden opent, grondig onderzoeken. Omdat elk verloren beeld een verloren kans op geluk is.’
Het is een wat ingewikkelde maar aanstekelijke aansporing om gelukkig te worden van het lezen van een mooi boek. Aldus herlas ik dankzij De tovenaar delen van het werk van de meester zelf en raakte opnieuw prettig bedwelmd. Een gelukszalige ervaring die ik iedereen van harte kan aanbevelen.
