De openingszinnen zijn een aardige illustratie van wat De zaak aan Highway 62 van Laila Lalami goed en tegelijk minder sterk maakt. De eerste zet het verhaal meteen op scherp: ‘Mijn vader kwam om het leven op een voorjaarsavond, vier jaar geleden, terwijl ik aan een hoektafel van een nieuwe bistro in Oakland zat’. Maar daarop volgt: ‘Telkens als ik aan dat moment terugdenk, dringen zich twee tegengestelde beelden aan me op: mijn vader snakkend naar adem op het gebarsten asfalt, en ik aan de champagne met mijn huisgenote Margo’. De eerste zin roept voldoende vragen op om je het boek in te trekken, maar waarom moet in de tweede worden benóémd dat het ‘twee tegengestelde beelden’ zijn? Dergelijke schendingen van show, don’t tell komen helaas te veel voor en dat doet afbreuk aan een boek dat om zijn thematiek wel degelijk lezers verdient.
Achter de openingszinnen zit een schuldgevoel van Nora, de dochter die hier aan het woord is. Ze heeft kort voor het ongeluk haar vader Driss aan de telefoon gehad en heeft beloofd hem terug te bellen. Maar op het moment dat ze daar tijd voor heeft doet ze het niet en gaat ze rustig een kopje koffie drinken. Daarmee heeft ze haar laatste kans laten schieten.
Driss Gerraoui heeft op 28 april rond half elf zijn restaurant ‘The Buffet’ afgesloten en is bij het weggaan geschept door een auto die is doorgereden. De politie komt niet verder dan een aanrijding met dodelijke afloop door een onbekende, maar Nora laat het daar niet bij. Waarom sloot haar vader die avond ‘The Buffet’ af, iets dat hij altijd over liet aan een personeelslid? Heeft de politie wel genoeg gedaan om getuigen te vinden? Was het haat en was het ongeluk moord? Het verhaal wordt zo een whodunnit, die de boog gespannen houdt, maar dat is niet wat de roman het lezen waard maakt. Juist daarom is de oorspronkelijke titel The Other Americans eigenlijk beter. Daarin gaat de aandacht niet primair uit naar een mogelijk misdrijf, maar naar de fricties en problematische verhoudingen in de smeltkroes Amerika.
De omgekomen Driss is een Marokkaanse immigrant en dat maakt ‘de zaak’ anders.
Zondebok
Auteur Laila Lalami zelf is ook geboren in een arbeidersmilieu in Marokko en is nu universitair docent creative writing in Californië. Haar vorige roman uit 2014, in 2020 in het Nederlands vertaald als La Florida, werd bekroond met de American Book Award en haalde de shortlist van de Pulitzer Prize. In die roman stond de vermeende superioriteit van de witte man tegenover andere culturen centraal.
Nu, in De zaak aan Highway 62, is het de hardnekkige achterdocht van de witte Amerikaan jegens immigranten sinds 9/11. Dat trauma zoekt nog steeds een zondebok waarop een diepgewortelde angst kan worden afgereageerd.
De roman is bijna helemaal gesitueerd in de Mojavewoestijn in het zuiden van de VS. Veel van de personages zijn immigranten. Driss Gerraoui is in de jaren 70 met zijn vrouw Maryam en dochter Salma de repressie in Marokko ontvlucht. In Amerika wordt hun dochter Nora, de belangrijkste stem in het boek, geboren. De confrontatie met de Amerikaanse cultuur leggen een zware druk op het gezin. Driss wordt atheïst terwijl zijn vrouw juist gehecht blijft aan de islam en haar moederland. Nora, die in Amerika is geboren, wil componiste worden en wordt daarom door haar moeder gekleineerd: waarom bouwt ze geen carrière op, net als haar zus Salma? Ze heeft het gevoel dat alleen haar vader haar begrijpt. Daarom heeft zij er de meeste moeite mee zijn dood te aanvaarden als louter een verkeersongeval.
Irak
Er is wel degelijk een getuige van het ongeluk. Dat is de Mexicaanse immigrant Efraín Aceves. Die durft zich niet te melden omdat hij geen verblijfsstatus heeft en bang is te worden uitgezet.
Dan is er nog de Afro-Amerikaanse rechercheur Erica Coleman, geen immigrante, maar ook zij krijgt te maken met raciale bejegeningen.
Daarnaast zijn er de Amerikanen Jeremy Gorecki en zijn marinemaatje Brian Fierro. Zij verwijzen op een andere manier naar 9/11. Ze hebben gevochten in Irak. Ze gingen er vol overtuiging naar toe om de daders van de aanslagen op de Twin Towers uit te schakelen. Ze dragen de last van hun missie op verschillende manieren met zich mee. Fierro is veranderd in een bullebak met woede-aanvallen, terwijl Jeremy zich aan een nieuw leven heeft weten aan te passen door zijn gevoelens weg te stoppen. Dat lukt hem niet meer als hij een verhouding krijgt met Nora die tot spanningen leidt. Bij haar ziet hij in dat hij en zijn maten in de politieke drogredenen van Bush en de zijnen zijn getuind om in Irak dood en verderf te zaaien.
Aan de andere kant staan de Amerikanen als Anderson Baker en zijn zoon, die heilig geloven in de VS als brenger van gerechtigheid. Ze exploiteren naast het restaurant van Driss een bowlingbaan en reageren zich voor alles wat tegenzit af op de moslims; in hun geval natuurlijk vooral de Marokkaanse buurman.
Compassie
Lalami kiest voor haar roman een vorm die zorgt voor een veelzijdig narratief. Alle hoofdstukken dragen als titel de naam van één van de personages: zij vertellen steeds hun kant van het verhaal: Nora, Maryam, Salma, Coleman, Jeremy, Efraín, Baker enzovoort. Zelfs de overleden Driss wordt als verteller opgevoerd.
In ieders verhaal draait veel om hun herinneringen, die duidelijk maken wat hen in hun leven heeft gevormd. Juist daarin komen helaas nogal wat ontsierende platitudes voor die in de vertelstijl afbreuk doen aan de kracht van het verhaal: ‘Het geheugen is een merkwaardig iets. Wat de een voorgoed bijblijft, is de ander zo weer vergeten’. Of: ‘Wat was het hart toch een kwetsbaar iets. Zo makkelijk voor de gek te houden’.
Er is nog een laatste aspect dat De zaak aan Highway 62 goed maakt. Dat is de compassie die Lalami bij de lezer weet te wekken voor haar personages. Uiteindelijk begrijp je dat ieder van hen, óók de agressieve Fierro of vreemdelingenhater Baker, in zekere zin de pech hebben gehad te belanden in een leven en denkwereld die voor een groot deel door ongelukkig toeval werden bepaald. Uiteindelijk kunnen werkelijke belangstelling en aandacht voor elkaar, ja liefde, daaruit een uitweg bieden. Het is zoals Nora concludeert waar ‘dat liefde geen tam of passief wezen was, maar een opstandig beest, chaotisch en onvoorspelbaar, ruimhartig en vergevingsgezind’. Laten we Lalami haar paar stilistische zwakheden vergeven en ons openstellen voor haar werkelijke verhaal.
