Kaouther Adimi werd in 1986 in Algerije geboren. Ze studeerde moderne literatuur en HRM en woont sinds 2009 in Parijs, waar ze werkt voor L’Oréal. Ze begon met schrijven toen ze studeerde en brak in Nederland door met De boekhandel van Algiers. Kwade wind is haar tweede roman die naar het Nederlands vertaald is.

Kwade wind heeft als motto het gedicht Herfstlied van Paul Verlaine, waarin de ik-figuur als een vallend blad van hier naar daar wordt meegevoerd door een kwade wind. Het gedicht vertelt eigenlijk in een notendop wat er gebeurt in de levens van de hoofdpersonages van het boek, Tarek en Leïla.

Een moeder zonder melk

Het boek begint met een soort proloog, die De schrijver heet. Het verdient aanbeveling om die te herlezen nadat je het boek uit hebt, omdat je die dan op een andere manier leest. Daarna volgt het deel dat Tarek heet, naar één van de hoofdpersonen. Het Algerijnse gehucht El Zahra vormt het stoffige decor waar Saïd en Tarek als pasgeboren baby’s allebei gevoed worden door de moeder van Tarek, omdat de moeder van Saïd geen melk heeft. De moeder van Tarek spreekt nooit, vanwege een trauma dat ze vlak voor de geboorte van Tarek heeft meegemaakt. Als gevolg daarvan groeit Tarek eveneens op als een zwijgzaam kind, terwijl voor Saïd taal als ‘levenslucht’ blijkt te zijn. Hij wordt een meester in het Arabisch. Desondanks worden de twee jongens vrienden en beloven ze elkaar op hun tiende verjaardag om in voor- en tegenspoed bevriend te blijven. Leïla is het buurmeisje van de twee vrienden, zij wordt soms betrokken bij hun spel. Zij wordt op vijftienjarige leeftijd uitgehuwelijkt aan een vriend van haar vader. Het huwelijk is bepaald niet gelukkig en op een dag vlucht Leïla met haar zoontje. Tarek wordt gerekruteerd om in de Tweede Wereldoorlog te gaan vechten met de geallieerden en belooft zichzelf dat hij Leïla’s hand zal vragen als hij de oorlog overleeft.

Zevenmijlslaarzen

Inmiddels is het de lezer van Kwade wind duidelijk geworden dat Adimi het prettig vindt om met zevenmijlslaarzen door de geschiedenis van haar personages heen te stappen. In het hoofdstuk dat volgt op de rekrutering van Tarek zijn we namelijk ineens drie jaar verder en constateert Tarek dat hij de oorlog heeft overleefd. Er is geen woord gewijd aan wat hij heeft meegemaakt in die drie jaar of waar hij is geweest. Duidelijk is wel, dat de Algerijnse soldaten het moeilijk hebben (gehad) in Europa. Tarek keert terug naar Algerije en trouwt met Leïla. Saïd schittert door afwezigheid op de bruiloft. Tarek keert weer terug naar zijn oude beroep van herder, totdat hij wederom gaat vechten in een oorlog, ditmaal in de Algerijnse Onafhankelijkheidsoorlog (1954 – 1962) tegen Frankrijk.

Om deze roman beter te begrijpen is enige kennis van de geschiedenis van Algerije noodzakelijk. Na de oorlog keert Tarek niet direct terug naar El Zahra en naar Leïla, maar gaat hij meewerken aan de productie van de bekende film De slag om Algiers van de Italiaanse regisseur Pontecorvo. Vervolgens gaat hij bij gebrek aan werk in Algerije aan de slag als gastarbeider in Parijs. Hij spaart als een bezetene om geld te kunnen sturen aan zijn gezin en keert pas na anderhalf jaar terug bij Leïla, zijn stiefzoon en (inmiddels) vier dochters. Wanneer De slag om Algiers eindelijk ook in Parijs in de bioscoop vertoond wordt, breekt er voor de Algerijnse gastarbeiders daar een zware tijd aan en neemt Tarek een bijzondere beslissing die hij geheimhoudt voor zijn gezin.

Hij is overigens niet de enige die er geheimen op na houdt. In het tweede deel van het boek, Leïla, komen we er (eindelijk, in beperkte mate en ook weer in vogelvlucht) achter hoe het leven van Leïla is geweest toen Tarek in het buitenland was. Ook zij heeft keuzes gemaakt die zij niet deelt met haar echtgenoot. En dan verschijnt plotseling de eerste roman van hun wederzijdse vriend Saïd, die voor Leïla de aanleiding vormt om haar echtgenoot met grote spoed terug te laten keren uit Europa. Het boek van Saïd zorgt ervoor dat Tarek en Leïla hun leven radicaal omgooien.

Herfstblad

De boekhandel van Algiers werd in de pers een ode aan de literatuur genoemd. Kwade wind lijkt er vooral over te gaan dat (het gebrek aan) taal, lezen en boeken een ontwrichtende werking kunnen hebben op mensenlevens. Tarek is degene die zonder taal opgroeit. Zijn moeder spreekt niet, hijzelf is een zwijgzame, hardwerkende man met een spraakgebrek, die als een herfstblad met een kwade wind wordt meegevoerd van Algerije naar allerlei delen van Europa. Saïd groeit juist op in een taalrijke omgeving, kan goed leren, weet de oorlogen te vermijden, lijkt een rustig leven te leiden en wordt uiteindelijk schrijver. Zijn boek zorgt ervoor dat het leven van Tarek en Leïla volledig op zijn kop wordt gezet en Leïla een antipathie tegen boeken ontwikkelt: ‘Toen haar dochters thuiskwamen, kregen ze tot hun verbijstering te horen dat ze geen boeken meer in huis mochten halen. Schriften verdroeg Leïla nog wel, zolang ze die maar niet hoefde te zien. Haar kinderen kregen het verzoek voortaan in de bibliotheek te studeren. Een van haar dochters probeerde tegen te sputteren, maar ze had niets in te brengen. “Geen boeken meer in dit huis. Nooit meer!” schreeuwde Leïla tegen haar.’

Vraagtekens

Kwade wind hinkt op drie gedachten, waardoor het boek wat vluchtig aandoet. Ten eerste is er het verhaal van Saïd, Tarek en Leïla. Het is vooral lastig te begrijpen waarom ze elkaar nog vrienden noemen, omdat ze elkaar na hun jeugd nooit meer ontmoeten of schrijven. Hooguit horen ze via via over elkaars levens. Het lijkt erop dat de moedermelk van Tareks moeder de belangrijkste reden voor hun band is. Het is jammer dat er verder weinig aandacht besteed wordt aan de vriendschap tussen de mannen. Het leven van Saïd en de beweegredenen voor zijn boek blijven helaas onderbelicht. Ook over het huwelijk tussen Tarek en Leïla blijven er nog veel vraagtekens, terwijl zo’n huwelijk op afstand juist veel vragen oproept. Ten tweede is er de kwestie van de geschiedenis.

Kaouther Adimi beschrijft in reuzenstappen wat er gebeurde in Algerije (en deels ook in Europa), grofweg tussen de jaren twintig en de jaren negentig van de vorige eeuw. Dat is behoorlijk ambitieus in een boek van nauwelijks tweehonderdvijftig bladzijden en er zijn dan ook heel wat open plekken die niet ingevuld worden. Ten slotte wordt de vraag opgeworpen in hoeverre taal en literatuur bepalend kunnen zijn voor een mensenleven, maar daar krijgt de lezer niet echt een antwoord op. Het boek blijft op alle fronten te veel aan de oppervlakte. Zowel de personages, de historische context als de rol van taal en literatuur hadden het verdiend om verder uitgediept te worden. Soms kun je van een roman zeggen dat hij beter ingekort had kunnen worden, voor Kwade wind geldt dat zeker niet. Vermoedelijk had Kaouther Adimi in een twee keer zo dikke roman haar punt veel beter kunnen maken. De onderwerpen die zij aansnijdt hadden dat zeker verdiend.