K. Schippers – Straks komt het

Een verhaal over kunstwerken, muziek en jeugdherinneringen

Recensie door Martenjan Poortinga

Straks komt het is de nieuwe roman van K. Schippers, meester van de associatieve vertelling. Hij heeft inmiddels al zoveel geschreven dat alle titels niet eens meer voorin een nieuw boek worden opgenomen. Schippers schrijft onder meer gedichten, essays, en kinderboeken. Het wordt nadrukkelijk een roman genoemd, maar is het dat wel. Je zou kunnen zeggen dat er kop noch staart aan dit boek zit, dat het van de hak op de tak springt. Maar dat is een ongewild negatieve benadering, want Schippers schrijft boeiend.

Een roman gebaseerd op autobiografische elementen, geschiedenis, beeldende kunst, muziek, oorlog, toekomst en wat al niet meer. Het vertelt onder meer het verhaal van de liefde van Schippers voor de kunstschilder en publicist Kurt Schwitters (1887-1948), met wiens werk hij ooit kennismaakte in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Hij stond perplex en heeft zijn leven lang de liefde voor het werk van Schwitters behouden. Schippers: ‘Hij hief de grens op tussen de officiële kunsten en het leven van alledag. Als ik iets heb geprobeerd, is het om daarmee verbonden te blijven.’

Liefde voor een kunstenaar

Schippers beschrijft  zijn reis langs de plaatsen waar Schwitters woonde, wat er nog over is van zijn werk, met name van Merzbau, een kunstwerk dat volgens Schippers met niets te vergelijken is, een soort driedimensionale eigen wereld, gebouwd uit restjes: ‘bouwmateriaal, speelkaarten, lapjes stof, pleisters, letters uit een kinderdrukkerij’. Je kunt bijna zeggen: gebouwd zoals Schippers zijn boeken bouwt: uit losse eindjes, gevonden voorwerpen, losse aantekeningen, gedachten en ideeën.

Zowel Schwitters als Schippers creëren iets wat uit een grabbelton lijkt te komen. Niets is minder waar: achter alles wat in zowel het kunstwerk van Schwitters als in dit boek wordt getoond en verteld zit een idee. Het is aan de kijker en lezer te ontdekken wat al die schijnbaar losse ideeën met elkaar te maken hebben; wat wil de kunstenaar dat de beschouwer mee krijgt?

Muziek van Gershwin

Naast alle  informatie over Schwitters,  zijn geschiedenis, het feit dat hij door nazi-Duitsland werd veracht, over zijn persoonlijk leven, over de achtergronden en filosofie van zijn kunst, krijgt de lezer ook nog even alles over de componist Gershwin mee. Schippers vindt dat de muziek van The American Songbook (jazz en lichte muziek) een soort filmscore is bij de kunst van o.a. Schwitters. Gershwin had dezelfde wijze van werken als Schwitters (en als Schippers): gebruik alles wat er is, plak het aan elkaar, leg het op elkaar.

Als Schippers zo’n idee heeft, gaat hij er mee aan de haal en dus gaat hij naar New York om te zien waar Gershwin heeft gewoond en gecomponeerd. Boeiende vertellingen en levert veel historische feiten en citaten uit de Amerikaanse volksmuziek, van Gershwin, een stukje Strange Fruit van Billy Holliday op. En dat doet hij op dezelfde wijze als de beschrijving van alle indrukken die hij krijgt op de plaatsen waar Schwitters heeft gewoond en gewerkt: hoe is het licht, welke mensen lopen er in een appartementengebouw rond, is dit dezelfde lift waar Gershwin in gestaan heeft, hoe zit dat met zijn kinderen en zijn vrouw, en zo  maar door.

Jeugdherinneringen

Daar tussendoor loopt als een rode draad de jeugdherinneringen van de broertjes Schippers die vlak na de bevrijding de wereld opnieuw ontdekken: muziek, kunst en  alles wat ze op straat tegenkomen: etalages, moffenhoeren die worden kaalgeschoren, de eerste kauwgom en frisdrank. Verhalen die er uitzien als een stadswandeling. Waarbij de indrukken die bij Schippers via al zijn zintuigen binnenkomen een plek krijgen en daardoor belangrijk zijn. Schijnbaar onbelangrijke zaken (gevonden briefjes met een gedicht) krijgen een plaats. Zo ook de collages van Schwitters. En let vooral op de parallellen in het gebruik van al zijn zintuigen. De indrukken van vlak na de oorlog legt hij een op een op wat zijn zintuigen opvangen over het leven van Schwitters en Gershwin.

Tijdens een bezoek aan een museum eind jaren veertig gaf Schippers’ moeder hem een goede raad: ‘Moeder zei dat je in een museum altijd bij iemand moet blijven, anders verdwaal je. “Zoek maar ‘ns iemand in een vol museum”, zei ze.’
Zo’n boek is het dus: je verdwaalt in een vol boek, maar gelukkig blijft de auteur bij je. Of zoals Freek de Jonge een show opbouwt: zijwegen, bijzalen, achterdeuren, maar uiteindelijk altijd weer de uitgang.

Gedachtesprongen

De zintuigen van Schippers zijn de regisseur van al zijn associaties. Dat vergt van de lezer wel het een en ander om mee te kunnen  gaan met alle gedachtesprongen en heeft daarbij ook enige (cultuur) kennis nodig. Wat erop neerkomt dat je Schippers al gauw leest met Google bij de hand. Hup, daar komt weer een naam van een kunstwerk, een muziekstuk, een straat in een stad. Alles heeft betekenis dus ga maar zoeken wat het is. Gelukkig staan er ook diverse illustraties van Schippers zelf in zijn boek: foto’s, kunstwerken, waaronder een prachtige tekening die van hem en zijn broer is gemaakt vlak na de oorlog. Het geeft Schippers direct weer een reden om de tekenaar op te zoeken. Wat dan weer een prachtige dialoog oplevert.

Ritmische taal

Schippers is van huis uit dichter en dat is aan alles  te merken. Zijn taal is in proza gestolde poëzie: ritmisch, beeldend, vaak swingend, altijd spannend en origineel. Over de kinderlijke verwachting, de hoop op een leven waarin leuke dingen kunnen gebeuren. Dingen waarvan je  nog geen weet hebt maar toch nauwelijks op kunt wachten. Kleine kinderen hebben het altijd over later als ik groot ben, als ik sterk ben, later ‘als’. Schippers citeert hierin George Formby: ‘It’s in the air; this funny feeling everywhere’.

In Straks komt het heeft alles met alles te maken en ziet Schippers verbanden, of legt ze zelf, tussen allerlei zaken die schijnbaar niets met elkaar te maken hebben. Hij schetst een wereld vol zaken die er op wachten ontdekt te worden. De schrijver heeft de kinderlijke blik en open mind die nodig is om alles onbevangen tegemoet te treden, wat hij volop doet in dit boek. Daarmee roept hij de lezer op de wereld ook zo te bezien. Laat je vooral meevoeren door dit geweldige boek.

 

Omslag Straks komt het - K. Schippers
Straks komt het
K. Schippers
Verschenen bij: Querido (2018)
ISBN: 9789021412399
232 pagina's
Prijs: € 20,99

Om Literair Nederland draaiende te houden, zijn wij afhankelijk van vrijwillige bijdragen. U kunt ons steunen via de rode knop. Waarvoor onze hartelijke dank!

Meer van Martenjan Poortinga:

Recent

Een onuitgepakte koffer in elke hartkamer
5 december 2023

Een onuitgepakte koffer in elke hartkamer

Over 'Goudjakhals' van Julien Ignacio
Filosoferen over Dood en Leven
2 december 2023

Filosoferen over Dood en Leven

Over 'Jij en de Dood' van Elisabeth Helland Larsen
Vermakelijk absurdisme in verhalenbundel vol liefde
1 december 2023

Vermakelijk absurdisme in verhalenbundel vol liefde

Over 'Een stroopgraf voor de bij' van Tom Hofland
Waanzinnige necrologie over Von Neumann
28 november 2023

Waanzinnige necrologie over Von Neumann

Over 'De MANIAC' van Benjamín Labatut
Zoektocht naar jezelf
25 november 2023

Zoektocht naar jezelf

Over 'Kilometers zonlicht' van Marike Goslinga

Verwant