De Nederlandse nieuwsconsument die de via de gangbare media de ontwikkelingen in Irak probeert te volgen, krijgt daar een erg versimpeld beeld van. Dat is een open deur die ook voor de berichtgeving over andere delen van de wereld geldt, maar je kunt je na lezing van Geweld is nooit ver weg van Judit Neurink nauwelijks voorstellen dat het nog veel complexer kan dan in dit land van de Eufraat en de Tigris. De westerse wereld lijkt het te hebben opgegeven om er nog iets van te begrijpen. In het Nawoord van haar boek verzucht Neurink dat dit het lot is dat haar, maar ook veel buitenlandse correspondenten, treft: ‘We lopen risico’s en raken opgebrand, maar onze honoraria gaan niet omhoog. Onze verhalen zijn letterlijk steeds minder waard. Ik moet leuren met mijn artikelen om ze geplaatst te krijgen’.

Neurink vertrok in 2008 naar Irak om er een trainingscentrum voor journalisten op te zetten. Het was een mooi ideaal om te proberen zo een belangrijke bijdrage te leveren aan de wederopbouw van een land dat na de val van Saddam Hoessein in 2003 en de geleidelijke terugtrekking van de Amerikanen (de laatsten van hen verdwenen in 2011) in verwarring was. Eind 2018 werd het Neurink allemaal teveel en trok ze zich terug in Athene. Ze verliet het land dat in haar hart zit en waar ze veel vrienden had gemaakt. Ze kon de ellende, de moordpartijen, de voortdurende machtswisselingen en het gebrek aan steun bij haar werk niet meer aan.

Geweld is nooit ver weg is haar meest recente boek over Irak – ze had er al zeven op haar naam staan. En ook nu ze uit het land weg is, blijft ze op haar website Berichten van een theedrinker verhalen over Irak vertellen.

Complex

Wie haar jongste boek leest begrijpt haar besluit maar al te goed. Sterker: het slaat ook de lezer in zekere zin lam. Neurink maakt voortreffelijk duidelijk hoe Irak in een spiraal van geweld, corruptie, egoïsme, wantrouwen en uitzichtloosheid verzeild is geraakt, maar dat zal op menige lezer het misschien niet bedoelde effect van fatalisme hebben: wat valt daar nog te redden? De beschrijving van de complexiteit van de staat Irak heeft ook een complex boek opgeleverd. Maar dat lijkt onontkoombaar.

Neurink bezocht het land voor het eerst in 2003 toen de wereld én Irak zelf geloofden in een nieuwe toekomst. Maar al snel nadat de straffe hand van Saddam was weggehaald werd duidelijk wat voor driften in allerlei bevolkingsgroepen waren onderdrukt. Alle verlies, angst, haat en frustratie kolkten naar de oppervlakte. Toen Neurink in 2008 haar trainingscentrum begon buitelden de religieuze groepen, nieuwe heersers en tal van milities alweer over elkaar heen. De vriend in het ene jaar kon het jaar daarop de vijand zijn. Er verschenen altijd weer nieuwe collaboraties tussen milities zolang hun belangen de eigen partij konden dienen. En dan was er ook nog eens de vérgaande invloed van buurland Iran.

Jezidi’s

In Geweld is nooit ver weg beschrijft Neurink haar contacten in een periode van tien jaar in elf steden waarin ze woonde en werkte: Bagdad, Falluja , Basra, Tikrit, Erbil enzovoort. De meeste namen kennen we in het westen. Ze geeft inzicht in de ontwikkelingen in die plaatsen in die tien jaar met vrijwel altijd de ontmoedigende uitkomst dat het geweld en de corruptie nooit ophouden. Wat vooral opvalt is dat elk van die elf steden compleet andere verhalen hebben. Dat maakt nogmaals duidelijk hoe eenzijdig ons westerse beeld is: er is niet één Irak.

Het meest aangedaan is Neurink over wat er met de jezidi’s gebeurde. Haar hoofdstuk over Sinjar waar de meesten van hen woonden draagt als titel ‘Toneel van een genocide’. Ze duidt daarmee op de slachting die ISIS in 2014 onder die bevolkingsgroep aanrichtte: ‘Zelfs na jaren in Irak te hebben doorgebracht, haalden de gruwelijkheden waarvan de jezidi’s slachtoffer werden mijn begrip van goed en kwaad onderuit’ (waarbij aangetekend moet worden dat deze jezidi’s wel één etnische en religieuze groep zijn maar geen eenheid vormen).

Nieuwe leiders

Het is schrijnend te lezen dat Irak, dat ‘ooit het Arabische land was met het beste onderwijs, het laagste analfabetisme en de snelste modernisering’, nu een tekort aan alles heeft. Het is een triest vooruitzicht dat daar weinig verandering in te verwachten valt. ISIS (in Irak Daesh geheten) mag dan grotendeels van de kaart zijn gevaagd, Neurink verhaalt hoe veel van de aanhangers ontsnapt zijn, hoe deradicaliseringsprogramma’s mislukken en hoe gevangenissen vol zitten met in schijnprocessen veroordeelden die daar zinnen op wraak. Het gevaar is groot dat het de nieuwe strijders van ISIS zullen zijn zodra ze vrijkomen: ‘In de kampen groeit een nieuwe, nog gedrevener generatie op, terwijl in de gevangenissen de nieuwe leiders worden gevormd’.
Er lijkt geen hoop te zijn. Wat Neurink met ons deelt is haar wanhoop. En daar ga je je als lezer nog machtelozer van voelen dan je al was.