In haar recent verschenen fabel Hier beschrijft Joke van Leeuwen met verve een fictief, tamelijk arm en dictatoriaal geleid land dat zich afsluit (of afgesloten wordt) van een rijker en vrijer buurland door een harde, onverschillige grens: een muur. Waar kennen we die van? Gevoel voor de actualiteit én historisch besef kan Joke van Leeuwen in elk geval niet worden ontzegd. Van Leeuwen beent deze gebeurtenis uit tot een prachtig verhaal over een steeds meer gesloten grens. Het verfrissende aan het boek is dat het geen humanistisch pleidooi is voor open grenzen en dat het niet gaat over asielmigratie maar juist om reguliere arbeidsmigratie. Van Leeuwen lijkt daarmee juist te suggereren dat grenzen helemaal zo erg niet hoeven te zijn.
Hoofdpersoon Bardo woont met zijn vader in het grenswachterhuisje bij de grens tussen het arme en het rijke land. Het controleren van de grenzen is de lust en het leven van zijn vader, die er duidelijk genoegen in schept de smokkelwaar uit het rijkere buurland te onderscheppen. Vrouwen die boter smokkelen zet hij resoluut bij de verwarming waardoor ze tegen de lamp lopen en de smokkelwaar bovendien meteen is vernietigd. Ergens ontzettend pietluttig en stom, maar kennelijk zijn er regels die de smokkel van boter niet toelaten. Andere regels laten kennelijk wél toe dat de grens open is, arbeidsmigranten kunnen onbekommerd naar het buurland fietsen om het werk te doen dat de mensen daar niet willen doen. Ook al is het rijkere land vrijer en rijker, toch keren ze terug naar huis.
Hoewel die migratie over en weer voor wrevel zorgt -de arbeidsmigranten zouden het volk ‘verdunnen’ en de rijkelui zouden parasiteren op de armoede- varen beide landen er wel bij. In het rijke land wordt het vuile werk opgeknapt en in het arme land wordt geld binnengebracht dat men anders niet gehad zou hebben. Toch verrijst op enig moment de muur op de grens. De grens kent geen controle, want niemand kan er überhaupt nog doorheen.
Niemand weet wie het initiatief heeft genomen: waren het de rijke kapitalisten of was het het Staatshoofd van het arme land? Misschien waren het ‘die van het buurland, waar ze zeiden dat hun arbeidsplaatsen werden ingepikt’ en dat vreemdelingen niet kwamen om te werken ‘maar ook om te trouwen en kinderen te krijgen (…) zodat hun eigenheid verdund zou raken’. Of ontstond het idee aan de arme kant ‘omdat het afgelopen moest zijn met de dominante vreemdelingen die dachten te kunnen bepalen wat er gebeurde en hen goedkoop lieten werken en de opbrengsten en eigen hoge inkomsten naar het buurland versluisden zodat ze er veel beter van werden dan zijzelf.’ Wie het ook waren, de muur komt voort uit de angst voor de invloed van de ander en van een ander land.
Het intrigerende aan dit verhaal is vooral dat het laat zien dat het beleid met betrekking tot migratie niet per definitie rationeel is. De reflex ten aanzien van de ‘gevaren’ van migratie is steevast dat de grenzen dicht moeten. Hoe moeilijker het echter wordt om binnen te komen, hoe minder graag mensen ook weg gaan. Dat zie je ook aan een dienstmakker van Bardo (het arme land kent een draconische vorm van dienstplicht) die erin slaagt de grens over te steken, op zoek naar een beter leven in het rijke land. Hij zal niet meer terug gaan. Vóór de invoering van de grenzen, zo lijkt de logische conclusie van Van Leeuwen, had hij dat niet gedaan omdat hij dat betere leven deels in het buurland kon halen maar in zijn eigen land kon blijven wonen.
Van Leeuwen zegt hiermee niet dat volledig open grenzen zaligmakend zijn. Het pietluttige baantje van Bardo’s vader zorgde er juist voor dat er weliswaar controle was maar geen volslagen gesloten grens die alleen nog illegaal kon worden overgestoken. De gereguleerde migratie zorgde dus voor relatieve rust en was bovendien in het belang van beide landen, dankzij het feit dat het mogelijk was heen en weer te reizen – zij het gereguleerd.
Door bijna alle context weg te halen destilleert Van Leeuwen dit verhaal tot een mooie fabel over migratie, grenzen en angst voor het vreemde, waarbij ze subtiel een pleidooi houdt voor een vorm van gereguleerde migratie.
