In zijn derde bundel, Profane verlichting, doet Johannes van der Sluis verslag van zijn waarneming van dagelijkse gebeurtenissen in de periode van 24 juni 2020 tot en met 16 september 2020. Plaats van handeling is vrijwel altijd Rotterdam en dan met name Lombardijen, waar de dichter wekelijks een café bezoekt als hij klaar is met zijn therapie bij een psycholoog. Dat kan Café Teddy Bear zijn of de Performance Bar, maar meestal toch Café de S., waar hij zich verheugt in de aanwezigheid van het barmeisje M., voor wie hij tedere gevoelens ontwikkelt. 

Drie jaar geleden is zijn relatie op de klippen gelopen en zijn geliefde is bij hem weggegaan. Zijn baan als leraar aan een middelbare school heeft hij opgezegd. De therapiesessies bij de psycholoog gaan over de onzekerheid van de dichter, zijn verlangen naar acceptatie en de angst om afgewezen te worden. 

Zoektocht naar verlichting

In korte zinnen beschrijft Van der Sluis zijn zoektocht naar verlichting, naar licht in de duisternis waarin hij zich bevindt. Soms gebeurt dat letterlijk, als het barmeisje M. zijn pad verlicht met een grote lamp op weg naar het terras, soms gebeurt het zoeken naar verlichting spiritueel via een poging tot meditatie, zoals in het gedicht Heb je een vaas? waarin de dichter een cursus Transcendente Meditatie volgt. Daartoe moet hij zoete vruchten meenemen, een bos bloemen en een witte zakdoek. Maar als hij op de vraag waarom hij de cursus wil volgen, antwoordt dat hij verlichting zoekt, stuurt de instructeur hem weg en adviseert hem het rustiger aan te doen:

[…]
als je de oceaan oversteekt
in een roeibootje
en er komen walvissen aan
is het noodzakelijk
om even om te keren
De bloemen plant hij uiteindelijk maar in een vaas:

[…]
zo stokt
de zoektocht
naar verlichting
met bloemen
in bedenkelijke kleuren
maar inderdaad
geen walvis
te zien
vooralsnog
ik snuif even aan de bloemen
vanaf nu
kan de roes
mij vervoeren
door onbekende wateren

De zinnen mogen dan kort zijn, de parlando-achtige gedichten zijn – op een enkele uitzondering na – zijn erg lang. Een index ontbreekt, waardoor de gedichten zich laten lezen als een aaneenschakeling, een snoer van gedichten die elkaar opvolgen in de tijd en uiteindelijk één geheel vormen. De interpunctie beperkt zich tot hoofdletters en een vraagteken. Omdat de dichter geen punten gebruikt, lopen de zinnen in elkaar over als door een enjambement, ook als dat niet de bedoeling is. Je weet pas na enig puzzelwerk waar de ene zin ophoudt en de andere begint, wat vaak een komisch effect heeft. 

Soms wordt een gedicht voorafgegaan door een citaat: meestal een regel uit een popsong of een zin uit het werk van een bekende auteur, die weerklank vindt in het gedicht. 

Ironische humor

In de gedichten is een een melancholiek en berustend man aan het woord, die vanaf een barkruk de wereld langs zich ziet gaan. De verplichte anderhalve meter afstand in het coronajaar 2020 maken hem nog eenzamer dan hij al was. Een ontgoocheld man zonder illusies is hij, maar ook zonder zelfmedelijden. Met ironische humor beschouwt hij de wereld die bevolkt is met weirdo’s, zichzelf niet uitgezonderd, die proberen aan de bar alle wereldproblemen op te lossen. Met mededogen schildert hij portretten van gewone mensen, ‘die een individu werden / en daarmee de afkeuring / van de maatschappij / moesten verdragen / ze leden lachende’. Een taxichauffeur, een kassière, een visverkoopster ‘met het gezicht van Dulle Griet’:

[…]
warme vis
daarvoor kom je
naar de markt
roept ze
hier liefie
en ze geeft een bakje
aan een klant
aanbiddelijk
ik zegen haar
en laat haar verder strijden
met haar zwaard
voor de poort
van de hel
alle demonen
zullen wijken

Het profane en het gewijde

In het gedicht Profaan, geschreven op 9 september, als het Wonderful Weirdos Day is, beschrijft de dichter de eeuwigdurende strijd om de harmonie van het profane en het gewijde, het licht dat steeds weer de duisternis moet overwinnen. Dit steeds terugkerende thema wordt met wrange humor verduidelijkt in de laatste versregels, als de Slang van de Kosmos die de wereld schraagt, teruggevonden wordt in de wc:

[…]
ik denk
aan de duisternis
die telkens weer
overwonnen moet worden
opdat de Kosmos
het licht wordt gegeven
aldus Eliade
op het toilet
zit geen bloed meer
aan het papier
in de pot
ligt een volmaakte
opgerolde bruine slang
ik por even
geen teken
van leven
en spoel door

Het hogere en het lagere te verenigen lijkt onbegonnen werk en de verlichting is niet te bereiken. De dichter lijkt op de klassieke clown Paljas, die in de piste beroepsmatig lachen moet, terwijl zijn hart huilt. Als in het laatste gedicht de psycholoog ook nog voorstelt te stoppen met de sessies – ‘want over onzekerheid / en het verlangen naar acceptatie / kun je eeuwig doorpraten / meent hij’ – valt de grond onder zijn voeten vandaan. Gelukkig is er een lichtpuntje, al is het dan niet de gewenste ‘Grote Verlichting’: barmeisje M. glimlacht naar hem. ‘[…] en ik dans / and it’s all right baby / it’s all right’; met deze wanhopige poging om zichzelf voor de gek te houden sluit de dichter de bundel af.

Van der Sluis neemt de lezers in zijn bundel mee door zijn leven van alledag aan de hand van wat nog het meest een dagboek lijkt te zijn. Achter de gedichten, die op het eerste gezicht komisch lijken, schuilt een Weltschmerz en een gelatenheid, die de gedichten indringend maken en van een dubbele bodem voorzien. Een gelaagdheid die eerst doet lachen en dan doet huilen. Van der Sluis maakt van de lezer eenzelfde droeve clown die hij in zijn gedichten uithangt.