Als op 12 september 1985 even na tienen zijn moeder de telefoon opneemt om te vernemen dat haar dochter Marta waarschijnlijk behoort tot de slachtoffers van het grote treinongeluk van de vorige avond, zit João op de grond in de huiskamer met zijn Apachefort te spelen, in gespannen afwachting van de aanval van de wrede indianenhoofdman Cochise op het fort dat manmoedig verdedigd wordt door kapitein Kirby en zijn makkers.

Een film!
João is de hoofdpersoon in Onderweg, een ijzingwekkend verhaal over de zoektocht naar een eigen identiteit opgehangen aan de zoektocht naar de lotgevallen van zijn oudere zus Marta. Zat Marta echt in die trein? Alles wijst erop. Waarom zat zij in die trein en als zij niet in die trein zat, wat deden dan haar spullen in die trein? Zij logeerde toch bij haar vriendin, Sofie, die op de ochtend voor het ongeluk dood werd aangetroffen in haar badkuip? Allemaal vragen die roepen om een antwoord, ingrediënten voor een spannende verfilming, waar het boek zich uitstekend voor leent. Hele dialogen kunnen zo worden overgenomen.

Besta ik wel?
Marta en João behoren tot de gegoede burgerij van Lissabon. Marta is een opstandige meid, agressief, sportief, sterk en creatief. Tijdens haar studie maakt zij zich los van haar ouders, breekt met haar milieu en zoekt spanning in de rafelranden van de Portugese samenleving. Een bonte stoet figuren passeert gaandeweg de revue. João kijkt heel erg op tegen zijn zus. Als zij niet thuis is, struint hij stiekem in haar tekenmappen op haar kamer op zoek naar tekeningen van hemzelf. Die zijn er niet!  Dit is voor João een existentieel probleem. Zou hij wel bestaan?

‘En wat sloofde ik mij uit om te bestaan! …… Kijk naar mij, zusje! …….. Maar haast je, ga snel aan de slag, want zo meteen gaat de telefoon en zegt een meneer tegen mama dat je rugzak is gevonden in de ravage van een treinongeluk en dan vraagt luitenant-kolonel Owen Thursday aan kapitein Kirby York of hij de grote meren van Michican kent, en dan landt er een regen van vuurpijlen op de cavalerie, en daarna is het goed mogelijk dat je de kans niet meer krijgt om een tekening te maken van je lieve broertje.’

Er zijn talloze schetsen waarop bekenden figureren, alleen hij komt nergens in voor. Bij een van die zoektochten wordt hij door Marta betrapt. Zij verkoopt hem zo’n muilpeer dat hij ervan suizebolt en even het bewustzijn verliest. Als dit niet verborgen blijft voor hun ouders en João het hele verhaal vertelt, wordt Marta zo kwaad dat zij op een keer bij hem in bed kruipt zijn keel dicht knijpt en met de dood bedreigt.

Kan Tristan leven zonder Isolde?
Eigenlijk sterft João tegelijk met Marta. Dit Tristan- en Isoldemotief blijkt heel duidelijk uit het tweegesprek tussen Sophie, Marta’s hartsvriendin die op de ochtend voor het treinongeluk dood werd aangetroffen in haar badkuip, en haar oom tijdens een bezoek aan het palazzo Barberini waar Sofie beslist de Narcissus van Caravaggio wilde zien:

‘ “Heb je gehuild?” vroeg ik. [haar oom, HB]

“Ik vind hem zo zielig.”

“Waarom?”

“Hij wil spreken met de jongen in het water, maar dat kan niet.”

“Sofia,” zei ik en ik pakte haar handen in een poging haar gerust te stellen, “er is geen jongen in het water, het is alleen maar een spiegelbeeld.”

“Dat weet hij nog niet. Zodra hij daarachter komt, gaat hij dood van verdriet. Of misschien verdrinkt hij als hij hem probeert te ontmoeten.”’

João ‘verdrinkt’ uiteindelijk in psychiatrische inrichtingen als hij Marta probeert te ontmoeten, omdat alleen Marta betekenis kan geven aan zijn leven. Dit is waar het boek in essentie over gaat: over menselijke relaties. De mens is een relatie. Als er geen relatie is, ben je dus niet. Het gaat over de zin van het leven en de onbegrijpelijkheid van de dood. In die zin overstijgt het verhaal de persoonlijke tragiek van de hoofdpersoon en krijgt het een meer universele dimensie.

Razend knap!
João Ricardo Pedro slaagt erin met een variëteit aan stijlmiddelen een spanning te creëren die de lezer meesleept in dit grimmige verhaal. Zo wisselt hij tussen journalistieke ooggetuigenverslaggeving van het treinongeluk, de gedetailleerde beschrijving van de avontuurlijke belevingswereld van een kleine jongen, van de haast ritueel werktuigelijke herhaling van het stof afnemen in Marta’s kamer na haar dood, het heilige der heiligen voor João, en de krankzinnige redeneringen over de waarde van leven en dood. Pedro is een anarchistisch schrijver, die je voortdurend op het verkeerde been wil zetten om de shockerende beleving van de werkelijkheid in volle omvang tot zijn recht te laten komen. Wat Caravaggio in beeld probeert te brengen probeert Pedro in zijn verhaal te vangen.