Recensie door Arie Biesheuvel

De terugkeer van schrijver en journalist Jeroen Thijssen werd in 2020 geschreven in het kader van het Brabants Boek Present. Jeroen Thijssen heeft inmiddels een oeuvre van zowel fictie als non-fictie opgebouwd, waarvan de verhalenbundel De kinderen van Triple A (2009), de romans Solitude (2014) en Hazer (2017), en het non-fictie werk Johannes van Dam. De biografie (2018) goed werden ontvangen. Het Brabants Boek Present is een provinciale versie van het landelijke Boekenweekgeschenk. Een van oorsprong Brabantse literaire schrijver krijgt de opdracht een novelle of roman te schrijven welke bij aankoop van een boek door de deelnemende Brabantse boekhandels cadeau wordt gedaan. De eerste auteur van Brabants Boek Present was  Henk van Straten, met de novelle Van Gogh sneed hier nooit een oor af (2019), en dit jaar Vrouwkje Tuinman met Tijdelijk verblijf. 

Een Brabants familiedrama

In De terugkeer komt Simon, lang geleden geëmigreerd naar Indonesië, aan op Schiphol om zijn stervende moeder in ’s Hertogenbosch bij te staan. Tijdens de treinreis wordt duidelijk dat de relatie met zus Koosje en broer Pieter verkild is en dat dit de reden van zijn vertrek naar Indonesië is gweest. Het is een Brabants familiedrama waarin hoofdstukken in het heden spelen afgewisseld met hoofdstukken waarin geleidelijk wordt onthuld wat zich tijdens Simons adolescentie heeft afgespeeld, wat uitmond in een epiloog waarin alles samen komt.

Thijssen brengt de geest van het begin van de jaren tachtig fraai naar voren, met name waar het gaat om de invloed van de rooms-katholieke kerk op het Brabantse leven. Zelfmoordenaars kregen een aparte plek op het kerkhof, en homoseksualiteit was verderfelijk en maakte welhaast vogelvrij. Aan het slot blijkt dat wereldlijke rechtvaardigheid ondergeschikt gemaakt kan worden aan hemelse rechtvaardigheid. 

Verwarring wekkend passages

De woordkeuze in deze novelle kan de lezer op het verkeerde been zetten. Het verhaal begint bijvoorbeeld zo: ‘Hij arriveert na dertig jaar voor het eerst bij daglicht en herkent het oude land aan zijn contouren. Schiphol is weer groter, drukker. In het landschap waar de trein doorheen rijdt ziet hij grote veranderingen, ook al is het grotendeels groen, boerenland.’ Arriveert hij voor het eerst na dertig jaar weer op Schiphol, als het dag is; of arriveert hij op Schiphol voor de eerste keer in dertig jaar bij daglicht? De volgende zin wekt de indruk dat het tweede het geval is; de derde daarentegen alsof hij er jaren niet geweest is. Psa later wordt duidelijk dat Simon Nederland vaker bezocht heeft.

Ook de passage waar Simon is aangekomen in het ouderlijk huis en aan de koffie zit. ‘Broer Pieter komt binnen. Hij staat op. Moeten ze elkaar omhelzen, zoals broers dat doen? Ze houden afstand, bekijken elkaar kritisch en Simon weet wat Pieter ziet, een vijftiger die lijkt op zijn jongere broer, met minder haar en meer vet.’ Wie is de jongere broer, Pieter of Simon? Ziet de jongere broer Pieter in Simon iemand die op hem lijkt, maar met minder haar en meer vet, of ziet Pieter zijn jongere broer Simon die in de loop der jaren kaler en dikker is geworden? Later lezen we dat Simon een nakomertje is.               

Vlot geschreven verhaal

Soms is niet goed te begrijpen wat er staat. Zoals hier, ‘Strategisch slaat de klok twaalf uur.’ Wat is hier strategisch aan? Zou hier bedoeld worden dat het slaan van de klok goed uitkomt? Eigenlijk geeft het verhaal weinig aanleiding tot deze interpretatie. Dit komt doordat te veel expliciet gezegd wordt, in plaats van dat dingen impliciet voelbaar worden gemaakt. Lees bijvoorbeeld, ‘Na de verbale is Koosje op zwijgende verwijten overgegaan. Ze loopt beschuldigend door de keuken, kijkt hem beschuldigend niet aan, zet beschuldigend water op voor thee – koffie heeft ze in haar puberteit al afgezworen.’

Afgezien van die lelijke eerste zin, wat is er beschuldigend aan door de keuken te lopen en water op te zetten voor thee; die arme Koosje lust immers geen kofiie. Als er nu had gestaan: Ze loopt stampvoetend door de keuken, kijkt hem niet aan, en zet met veel kabaal water voor thee op. Koosje is duidelijk kwaad en het slaan van die klok is een uitkomst. Verder is De terugkeer vlot geschreven, een ‘pageturner’ en menig lezer zal er enkele plezierige uurtjes aan beleven. De voor de Nederlandse literatuur kenmerkende overbodig expliciet beschreven seksscène ontbreekt in De terugkeer ook niet. Simon verliest zijn maagdelijkheid aan – ach, u raadt het al. Genieten!