De roman Wil van Jeroen Olyslaegers uit 2016 werd overladen met lof en tal van literaire prijzen en elke rechtgeaarde literatuurkenner van het werk van Olyslaegers zag het als zijn magnum opus. Zijn nieuwste roman Wildevrouw overstijgt echter deze roman en zorgt voor een nieuw ijkpunt in de Vlaamse literatuur. Net als in Wil, dat focust op het Vlaamse collaboratieverleden, speelt in Wildevrouw de stad Antwerpen de hoofdrol in al zijn geuren en kleuren, en dat mag men vrij letterlijk nemen. Alleen is de setting in de stad vierhonderd jaar vroeger: het begin van de Tachtigjarige Oorlog, de Beeldenstorm, de hagenpreken.
Als een schilderij van Bruegel, die ook als personage opduikt in deze roman, evoceert Olyslaegers het Antwerpen van toen. De stad gaat gebukt onder ijskoude winters met alle gevolgen van dien. Dit heeft een grote impact op de bewoners. Naast de stad Antwerpen is het tweede hoofdpersonage de imposante Beer, die een populaire herberg runt in de stad. Beer is getekend door het lot. Zijn drie vrouwen stierven in het kraambed, en lieten hem alleen een zoon na, Ward, die van top tot teen behaard is, en die zal uitgroeien tot een mysterieuze, maar populaire prediker. Beer wordt in zijn dagelijkse leven bijgestaan door Margreet, de vroedvrouw die hem na het overlijden van zijn laatste vrouw is blijven steunen en hem helpt in de herberg.
Een grote flashback
Het verhaal is eigenlijk een grote flashback. We schrijven tien jaar later. Beer, verraden en getekend door verkeerde keuzes, heeft een nieuw leven opgebouwd in Amsterdam waar hij ook een kleine herberg runt. Hij geeft zich over aan drank om zijn demonen uit het verleden onder controle te krijgen. Hij blikt terug op zijn Antwerpse verleden in een poging te begrijpen waar het fout is gelopen.
Enerzijds kan Wildevrouw een historische roman genoemd worden. Het verhaal van Beer wordt geschetst tegen de achtergrond van het woelige Antwerpen van die tijd. Elke factie probeert zijn eigen waarheid kracht bij te zetten: de Spanjaarden, geuzen, lutheranen, joden, vrijdenkers. Elk richten ze hun eigen ‘tempels’ op en gunnen elkaar het licht in de ogen niet. Daarnaast is er de mysterieuze ‘Familie’, een geheim genootschap van kunstenaars, wetenschappers en welstellende handelaars die de wijsheid in pacht menen te hebben en Beers herberg als vergaderplaats hebben gekozen. Historische figuren zoals de cartograaf Abraham Ortelius of de humanist John Dee maken er deel van uit. Het is duidelijk dat verraad en jaloezie ook een rol spelen in deze geschiedenis.
Maar anderzijds is Wildevrouw zoveel meer dan een historische roman. In de beschrijvingen van de heersende onderlinge relaties en het reilen en zeilen van het Antwerpse alledaagse leven met zijn politieke en religieuze intriges, trekt Olyslaegers duidelijke lijnen naar de huidige samenleving. Religieuze perikelen, xenofobie, het in pacht hebben van de eigen waarheid, fake nieuws en de dreiging van andersgezinden. Het lijkt of er niets nieuws onder de zon is en dat is eigenlijk wat Olyslaegers ons duidelijk wil maken. Dat doet hij in een taal die hij geheel de zijne heeft gemaakt. De Vlaamse ‘ge’-aanspreking komt zeer direct over. Zijn zinnen spatten van het papier zonder bombastisch of overladen te zijn. Bij enig ander auteur zouden we gewagen van gezocht taalgebruik, maar bij Olyslaegers lijkt alles te kloppen. De taal komt natuurlijk, vloeiend en ritmisch over. De lezer wordt meegenomen in een poëtisch taalgebruik dat nooit verveelt en perfect gedoseerd lijkt.
Maatschappelijke relevantie
De personages in Wildevrouw spreken sterk tot de verbeelding. Beer vervalt soms van evenwichtige herbergier tot melancholische dronkaard, van bezorgde vader tot carnavaleske wildeman die de stad onveilig maakt. Maar telkens blijft hij de stoere bink met het kleine hart, getekend door het verleden, vechtend met zijn duivels en zorgend voor zijn geliefden. Ook vroedvrouw Margreet, de blinde Jeroom of medewildeman de Schrale komen goed uit de verf. Ze lijken zo weggelopen uit een schilderij van Bruegel en dragen bij tot de evocatie van die tijd.
Naast de verschillende maatschappelijke thema’s speelt aanvaarding een grote rol in de roman. Het motief zelf wordt een aantal keren letterlijk aangehaald en Beer moet door de zure appel heen bijten tot hij aan het einde van de roman zijn lot aanvaardt. Aanvaarding is een boodschap die Olyslaegers lijkt mee te geven in Wildevrouw. Niet alleen Beer worstelt daarmee, de meeste personages voeren een strijd: met het leven, met anderen, met zichzelf. Alleen aanvaarding lijkt soelaas te kunnen bieden.
Olyslaegers schiet zichzelf met Wildevrouw tot in de hoogste regionen van de Vlaamse en Nederlandse literatuur. De combinatie van historische roman en maatschappelijke relevantie, de schitterende taal en de tot de verbeelding sprekende personages maken Wildevrouw tot de roman van 2020.
