Het openbaar bestuur is het contact met de samenleving kwijt, niet alleen in het ‘verre’ Brussel, maar ook in de gemeenteraden. Dat geldt in het algemeen, maar evenzeer voor de sociaal-democratie omdat die zich drukker maakt over bestuursstructuren dan over de mensen die de maatschappij levend houden. Die voelen zich niet meer gehoord en keren zich af. Dat is de conclusie van de Zeeuwse PvdA-er Jan Schuurman Hess. Hij onderzocht de staat van democratisch en sociaal Nederland op een bijzondere manier. Hij wandelde tussen 3 februari 2011 en 2 februari 2013 door Nederland ‘tegen de geest en het tempo van de tijd in: te voet, twee dagen per week’. Op zijn pad vroeg hij aan werkers op straat, in scholen, in ziekenhuizen, aan jongeren in bushokjes, aan partijgenoten, aan vissers, bouwvakkers, zwervers, boeren, kunstenaars, winkeliers enzovoort enzovoort, hoe ze overeind bleven in het huidige Nederland en of ze zich begrepen voelden door de politiek. Hij hield op zijn website een verslag bij van zijn ontmoetingen en een neerslag daarvan is nu gebundeld in het boek Voettocht naar het hart van het land.
‘Ik ben geen politicus maar een betrokken waarnemer’ schrijft hij over zichzelf. En dat is inderdaad het verademende aan het boek. Hij is geen praatjesverkoper die, net als in de verkiezingstijd, door het land stapt om het verhaal van de partij uit te leggen. Hij luistert, verwondert zich, vraagt zich af wat hij doen kan, waarom het contact verloren is gegaan.
Waar het aan ligt is niet duidelijk, maar het eerste deel van de tocht, door Zeeland, Brabant en Limburg, lijkt wel door een soort Absurdistan te voeren. In Tilburg ontmoet hij bijvoorbeeld twee Turken die al 15 en 18 jaar voor dezelfde baas werken in Nederland en plotseling een inburgeringscursus moeten doen. Onderdeel: een uitzendbureau benaderen en daar een sollicitatiegesprek voeren. Maar er blijkt geen enkel uitzendbureau te zijn dat daar tijd voor vrij wil maken.
Of neem de vrachtwagenrijder die hij spreekt op weg naar Westelbeers. Hij rijdt af en aan voor een project om ‘natte natuur’ aan te leggen. Schuurman Hess vraagt hem hoe dat kan op zandgrond. ‘Dat begrijpt niemand’, zegt de chauffeur, ‘ik doe wat er gezegd wordt’.
Of de orgelman in Weert. Hij zit in een project begeleid wonen en is Nederlands en Europees kampioen draaiorgel. Hij spreekt foutloos Engels en Duits. Maar hij zit al meer dan een jaar ziek thuis omdat hij verplicht is in de sociale werkplaats schroefjes aan te draaien in plaats van zijn talent bot te vieren. Schroefjes draaien kan hij niet.
Je wordt er als lezer zwartgallig van.
Maar boven de rivieren gekomen, vooral in Groningen en Friesland, barst het van de creativiteit in het vinden van eigen oplossingen met een neus naar de hoge heren. Nogmaals: waar het aan ligt is niet duidelijk; het kan toeval zijn in de ontmoetingen. In het Friese Nij Beets was geen geld voor een zwembad. Toen bouwden de dorpelingen met elkaar een bungalow, verkochten die en legden van de opbrengst het gewenste zwembad zelf aan.
En toen de bewoners van drie dorpen in de Fryske Marren AED-apparaten wilden hebben vingen ze bot bij de gemeente. Ze klopten vervolgens aan bij verenigingen en bedrijven in de dorpen en binnen twee weken was het geld bij elkaar. Plus twintig vrijwilligers.
Absurdistan blijkt ook in Gelderland te liggen. De eigenaresse van de speelgoedwinkel in Buren moet haar winkel na 47 jaar sluiten. Ze kan 175 euro voor Buma Stemra, het verschuldigde auteursrecht omdat ze af en toe een radio aan heeft staan voor wat achtergrondmuziek, niet meer opbrengen. En de 440 euro rioolrecht wordt haar teveel. Rioolrecht? Er is in de winkel geen aanrecht, geen wc en zelfs geen waterleiding. Thuis heeft ze twee badkamers en betaalt ze veel minder: ‘Wat kan ik nog?’
Wat kan ik nog?, vraagt ook Schuurman Hess zich af.
Die vraag moet hij, als pleitbezorger voor de leefbaarheid in de kleine dorpen, ook zichzelf stellen. Hij woont in Kats in Zeeland. Daar heeft de school veel te weinig leerlingen. Sluiting dus. Hij wendt alle lobbykunsten en creativiteit aan om dat te voorkomen. Ondanks weerbarstigheid van de politiek, die alleen heil ziet in grootschaligheid, boekt hij uiteindelijk resultaat: de macht in het onderwijs is teruggegeven aan de gemeenschap in Kats.
En ook de ontmoetingen tijdens het wandelen krijgen een vervolg. Hij lobbyt net zo lang tot de Weertse orgelman wordt benoemd tot stadsorgeldraaier. Nog één duwtje, dan mag hij als zodanig aan de slag als arbeider voor de sociale werkplaats.
En zo wordt een boek dat je af en toe treurig stemt toch nog een pleidooi om de moed niet te verliezen.
