In de beste verhalenbundels gebeurt er iets tussen de verhalen door dat de verhalen verbindt. Niet per se een gemeenschappelijk thema, dat de lezer gaandeweg gaat ontdekken, minder nog pesonages die door verschillende verhalen lopen. In de beste verhalenbundels valt de bundel samen te vatten zoals een roman samengevat kan worden, als een ordening in de wereld op basis van een aantal verhaallijnen, sterk door de stijl ondersteund.
In James Salters verhalenbundel Laatste nacht maken de welopgeleide, niet zeer uitzonderlijke, ongeveer middelbare hoofdpersonen die waarschijnlijk aan hun zoveelste belangrijke relatie bezig zijn iets mee dat van een beetje tot zwaar teleurstellend is, ontluisterend en dat ze confronteert met de gang van het leven. Of hoe hun eigen gesteldheid daar voorgoed een verontrustende zwaai aangeeft.
Psychisch landschap
Tot zover zouden het ook wel verhalen van Raymond Chandler kunnen zijn, Donald Barthelme of Flannery O’Connor, Jumpha Lahiri of welke goede (Amerikaanse) verhalenverteller dan ook. James Salter heeft een stijl die speciaal voor verhalen heel effectief is, een half woord geeft hij en de lezer moet de andere helft maar zien te vinden. De opbouw is altijd zo dat slechts met het omslaan van de pagina’s langzaamaan duidelijk wordt hoe de vork in de steel zit, niet speciaal in de ontwikkeling van de handeling, maar meer in het psychisch landschap van de personages.
Als in veel Amerikaanse korte verhalen speelt dialoog een beslissende rol. Het bijzondere van deze vertaling van Ronald Cohen is dat je niet steeds blijft denken: had ik de Amerikaanse uitgave maar. De vertaling van dialoog in deze bundel is heel natuurlijk. De onbepaaldheid van de dialoog vervolgens, is een belangrijk middel in de stijl van Salter. Hij geeft de lezer de gelegenheid een nauwkeurig beeld te krijgen van personages en situaties door ze maar zeer omcirkelend te beschrijven, en door ze te laten spreken zoals mensen dat doen: meer bedoelend dan zeggend, met zo nu en dan hilarische zinnen die geen vervolg krijgen als: ‘Ik geloof wel dat je met één man teveel naar bed kunt gaan’. En dan is er nog iets zeer krachtigs aan de eerste zinnen van deze verhalen, vaak toch het probleem in dit genre. Veel ruimte is er niet, dus het moet informatief zijn, maar anderzijds vereist de lichte weerzin van de lezer om na net een verhaal uitgelezen te hebben – en dus een wereld verlaten te hebben – dat die introductie meteen verlokkend is, inkapselend. Vanaf de eerste zin moet de lezer deel uitmaken van het verhaal.
‘Philip trouwde met Adele op een dag in juni.’ of ‘Ze was klein en had korte benen, en haar lichaam had zijn vormen verloren.’of ‘Er lagen verfrommelde servetten op de tafel, wijnglazen met nog een donker bodempje erin, koffievlekken en borden met stukjes hard geworden brie.’ of ‘Toen ze het restaurant uitkwamen wilde Leslie bij haar thuis nog iets gaan drinken, het was maar twee straten verderop, een groot, oud flatgebouw met glas-in-loodramen beneden en uitzicht over Washington Square.’
De lezer moet de suggestie krijgen in die eerste zin, dat hij de helft van het verhaal al kent; de illusie van een keerpunt in een grote roman. Een verhalenbundel als een roman met hoofdstukken uit verschillende levens.
Het beste aan korte verhalen
In het titelverhaal helpt een man zijn vrouw die ernstig ziek is met haar geplande zelfmoord. Met een etentje vooraf zoals je dat verwacht op zo’n omineus moment met twee flessen witte wijn van 575 dollar. Want wat moet je anders? Waarbij om de spanning te breken een gemeenschappelijke vriendin aanwezig is. Pijnlijk is het goede woord. Een goed woord voor het gemiddelde gevoel waar de lezer mee achterblijft, na elk verhaal. Niet de pijn, maar het gevoel dat pijn met zich meebrengt als je de pijn zelf wegdenkt, een licht en op zich zelf staand ongeluk. Zoals in het titelverhaal letterlijk gebeurt, betrapt de lezer in de levens van Salters personages deze beperkte mensen, die we zelf zijn. In een kort pijnlijk moment is het leven eigenlijk vol schaamte, waaruit je wegloopt en waarvan je weet dat het erbij hoort en dat het steeds onvermijdelijker wordt. Zulke momenten zijn hier in tienvoud bijeengebracht. Salter draait de verwachting van de lezer voortdurend om, zoals de ‘laatste nacht’ van de zieke Marit die toch uiteindelijk meer de laatste nacht van haar behulpzame man lijkt te zijn, als bedrieger.
Dit is een verhalenbundel die behoort tot het beste dat er aan korte verhalen verschijnt in Amerika. Salter is een meester van het genre, en een superieur stilist. Je snakt na het laatste verhaal naar meer.
