Een boekje waarin André Spoor en J.L. Heldring, beiden oud-NRC grootheden, in gesprek gaan over grote thema’s uit de recente geschiedenis maakt je vanzelfsprekend nieuwsgierig. En het moet gezegd worden, de perspectieven en reflecties die ze geven zijn vaak interessant en soms ook verrassend. Maar de hoge verwachtingen die velen zullen hebben worden maar ten dele waargemaakt. De reden daarvan is eenvoudig. . Niet dat Onze eeuw een slecht boek is. Maar je moet je als lezer wel realiseren dat de gesprekken interessanter worden als je zelf al wat kennis meeneemt.
Onze eeuw is een verslag van vier gesprekken die Heldring en Spoor in 2012 voerden, kort voor het overlijden van Spoor. Gesprekken over de grote politieke thema’s van ‘hun’ twintigste eeuw: de Koude Oorlog, dekolonisatie en Europa. In het laatste gesprek stippen ze ook de globalisering nog aan, maar de verschuivende machtsverhoudingen en opkomst van landen als China ligt naar eigen zeggen eigenlijk buiten hun bereik. De scherpte in hun redeneringen en de diepgang van hun kennis nemen in dat laatste gesprek dan ook snel af. Daarin werpt de dood van Spoor en Heldring zijn schaduw vooruit. Anderen moeten maar duiden wat eigenlijk ‘hun’ eeuw niet meer is. Een onvermijdelijkheid, zoals ook Heldring inziet: ‘Elk verschijnsel in de wereldgeschiedenis loopt op een gegeven moment op zijn eind. We weten niet hoe dat gebeurt, wel weten we dat niets hetzelfde blijft.’
Onze eeuw is een echt gespreksverslag, geïnspireerd op een soortgelijk boekje met gesprekken tussen oud-kanselier Helmuth Schmidt en historicus Fritz Stern. Historicus John Alexander Janssen notuleerde de dialoog tussen de twee oud hoofdredacteuren. Niets meer en niets minder. En dat is jammer, omdat Onze eeuw daardoor op veel plaatsen de kenmerken van een gesprek niet ontstijgt, wat het leesgenot niet ten goede komt. Want hoe goed gesprekken ook zijn, en hoe goed de gesprekspartners ook naar elkaar luisteren, gesprekken hebben altijd een zekere grilligheid die de redeneerlijn verduistert. Iedereen die wel eens een verslag maakt van een bijeenkomst weet dit. Een letterlijke weergave helpt weliswaar om duidelijk te maken wie wat heeft gezegd, maar biedt zelden een goed en consistent betoog of boodschap. Daarvoor worden gesprekken domweg teveel gekenmerkt door onnodige uitstapjes, herhalingen en het zoeken naar de juiste toon en overtuiging. Natuurlijk wordt dit beter als een gesprekleider tot besluit een goede samenvatting en conclusie geeft, maar dit neemt de langdradigheid van letterlijke verslagen nooit helemaal weg.
Uit zijn woord vooraf blijkt dat Heldring zich hier terdege van bewust is. Hij verontschuldigt zich voor de herhalingen die in opeenvolgende gesprekken onvermijdelijk zijn. En die herhalingen zijn er zeker, met alle consequenties voor de vaart en lijn van het betoog. Vervelend voor de lezer, maar niet de grootste moeilijkheid van Onze eeuw. Lastiger is dat Heldring en Spoor eigenlijk zonder inleiding hun gesprekken starten en ook zonder conclusie beëindigen. En dat hindert het lezen van Onze eeuw vaak nog meer dan de vele herhalingen. Omdat daardoor context en afronding bij elk thema ontbreken. Het is alsof je als lezer flarden van een gesprek opvangt waarvan je moeilijk deelgenoot wordt. Een gesprek dat weer uitdooft zonder dat je weet of het beëindigd is.
Dit is vooral storend als ‘onze eeuw’ de jouwe niet is. Als je het thema dat Heldring en Spoor bespreken niet bewust hebt meegemaakt. Omdat je dan de kennis ontbeert om zelf het gesprek van context te voorzien. Dit verandert echter als je die context uit eigen herinneringen kunt inkleuren. Dan vervalt het bezwaar tegen ‘het gesprek’ en wordt Onze eeuw interessanter. Dan voel je je als lezer ook niet zo zoekend maar eerder deelgenoot, en worden de omzwervingen en zelfs de herhalingen in het gesprek geen barrière, maar juist een verrijking. Omdat de gespreksvorm dan je eigen meningsvorming stimuleert, meer nog dan een strak opgebouwde redenering. Dit wordt versterkt doordat ook Heldring en Spoor zelf nog duidelijk zoeken naar duiding en betekenis van de geschiedenis, hun eigen mening ter discussie durven stellen, en geen eindoordeel opdringen. Dat geven ze uiteindelijk zelf ook niet, maar ze zetten wel aan tot overdenking. En dat is natuurlijk juist wat een goed gesprek vermag.
Onze eeuw
J.L. Heldring en André Spoor in gesprek
Auteur: J.L Heldring, André Spoor en John Alexander Janssen (notulist)
Verschenen bij: Uitgeverij Van Oorschot, Amsterdam
Aantal pagina’s: 135
Prijs: € 12,50
