Recensie door Marjolein Paalvast
Er was eens een burggraaf die Medardo van Terralba heette. Hij leefde lang, lang geleden in een land ver hiervandaan. Op een dag sloot hij zich aan bij de keizerlijke troepen en trok ten strijde tegen de Turken. Medardo’s deelname aan de oorlog was echter slechts van korte duur: een Turkse kanonskogel kliefde hem in twee precies gelijke helften, die onafhankelijk van elkaar voortleefden. Nu gebeurde het, jaren later, dat de twee burggraven verliefd werden op hetzelfde meisje: Pamela, een herderinnetje. In een duel om haar liefde vonden de twee helften elkaar terug. Pamela en haar complete burggraaf leefden nog lang en gelukkig.
In het magisch-realistische sprookje De gespleten burggraaf volgt Italo Calvino (1923-1985) de lotgevallen van de goede en de slechte helft van Medardo. Calvino’s camera zoomt eerst in op de slechte helft van de burggraaf. Deze keert terug naar zijn kasteel in Terralba, waar de lezer al snel merkt dat doorkliefd worden door een kanonskogel niet zonder gevolgen blijft: ‘‘Kijk eens omhoog,’ zei een van de bedienden: ze zagen de peren hangen tegen de lichter wordende hemel en die aanblik vervulde hen met schrik. Want ze waren niet heel, het waren allemaal helften van peren die in de lengte doorgesneden waren en die ieder nog aan hun steel hingen (of de linker, afhankelijk van de plaats waarvandaan je ernaar keek, maar het waren allemaal dezelfde delen) en de andere helft was verdwenen: afgesneden of misschien afgebeten. ‘De burggraaf is hier langsgekomen!’ zeiden de bedienden.’’
Calvino bevolkt Terralba met de meest fantastische en kleurrijke figuren. Deze krijgen het al snel zwaar te verduren, wanneer de slechte helft uit pure kwaadaardigheid aan het moorden en brandstichten slaat. De oude min Sebastiana bijvoorbeeld, die behalve Medardo alle kleine kinderen van de familie Terralba heeft gezoogd en met alle grotere naar bed is geweest, komt bijna om het leven bij een aanslag die de burggraaf op haar leven heeft beraamd. Of de oude burggraaf Aiolfo, Medardo’s vader, die leeft in een grote vogelkooi, omringd door siervogels, en die letterlijk sterft van verdriet wanneer zijn zoon zijn dierbaarste klapekster onherstelbaar toetakelt: ‘De oude man legde haar in het kuiltje van zijn handen en zag dat een vleugel gebroken was alsof ze geprobeerd hadden die af te rukken, een pootje was afgebroken alsof twee vingers het hadden fijngeknepen, en een oog was uitgerukt.’
Er lijkt licht te gloren aan de horizon wanneer de goede helft zijn entree maakt. Met methodes die sterk doen denken aan die uit de Middeleeuwen zet hij zich in voor de slachtoffers van zijn slechte wederhelft: hij spalkt de pootjes en vleugels van halve zwaluwen met pleisters, probeert de ziel van verbannen leprozen te redden met stichtelijke taal en vraagt de plaatselijke timmerman een molen voor de armen te bouwen in plaats van een galg. Ook met pure goedheid valt echter niet te leven en de bewoners van Terralba voelen zich verloren tussen een boosaardigheid en deugdzaamheid ‘die beide even onmenselijk waren’. De gezamenlijke liefde van de twee helften voor Pamela biedt gelukkig uitkomst: goed en kwaad worden letterlijk en figuurlijk weer stevig met elkaar verbonden.
Het lezen van het sprookje van Calvino is als kijken naar een schilderij van Dali: beide worden bevolkt door de meest onwaarschijnlijke figuren in een tijdloos landschap. Calvino’s kracht schuilt erin dat hij zijn fantasiewereld neerzet alsof die de normaalste zaak van de wereld is. Van Aiolfo in zijn vogelkooi tot Pamela die met haar dieren praat: stuk voor stuk zijn het geloofwaardige personages die je als lezer onmiddellijk in je hart sluit. Calvino’s fantasiewereld is onuitputtelijk, onnavolgbaar en onvoorstelbaar beeldend en dat maakt De gespleten burggraaf de moeite van het lezen meer dan waard.
