Na vijf pagina’s staat er: ‘Zij had de bevoegdheid een kind bij een harteloze ouder weg te halen en dat deed ze soms ook. Maar om zichzelf bij een harteloze man weg te halen? Nu ze zwak en verlaten was? Waar was de rechter die haar beschermde?’
Het is een gedachte die opkomt bij rechter Fiona May, 60 jaar en gespecialiseerd in familiezaken. Ze legt de laatste hand aan een belangrijk vonnis dat ze de volgende dag moet uitspreken terwijl ze juist van haar man Jack, 59 en hoogleraar klassieke geschiedenis, te horen heeft gekregen dat hij verliefd is op een veel jongere vrouw. Hij wil zijn huwelijk er niet voor opgeven, maar nu ze al zeven weken en één dag (Jack weet het precies) niet hebben gevrijd en leven als broer en zus, wil hij de seksuele opwinding buitenshuis beleven. Voor Fiona, in haar eerste impulsieve reactie, is doorgaan onmogelijk als hij bij zijn keuze blijft.
Fiona wordt geroemd om haar fraai geformuleerde en wijze vonnissen in zaken die het welzijn van anderen dienen, maar nu ze zelf kwetsbaar is, staat ze met de mond vol tanden. Wat heeft ze aan die beroepsmatige roem? Hoe kan ze zover komen dat de collega’s straks met hetzelfde ontzag zullen zeggen: ‘En toen heeft ze hem er uit gegooid’, zo vraagt ze zich af.
Jack vertrekt. Fiona blijft in het lege huis achter, en vlucht in datgene waar ze goed in is, haar werk. Ian McEwan, de schrijver van De kinderwet, de roman waarover het hier gaat, duikt daarna pagina’s lang in enkel voorbeelden van rechtszaken waarin Fiona moet beslissen. McEwan baseert ze, blijkens de verantwoording achterin het boek, op werkelijk gedane uitspraken. Hij koos die vanwege hun geschiktheid om zijn fascinatie te verwoorden voor het spanningsveld tussen ratio en gevoel en tussen professionele overtuiging en persoonlijke ervaring. Dat deed hij al eerder in bijvoorbeeld Zaterdag, waarin medische dilemma’s centraal staan. Ze zijn er opnieuw in De kinderwet, waar ze verknoopt raken in een juridische vraag rond zelfbeschikking en streng orthodox geloof.
De vrij-loze periode verwijst, zonder dat Jack en Fiona zich dat bewust zijn, naar een eerder vonnis dat Fiona moest vellen. Het betrof de scheiding van een Siamese tweeling, waarvan de ene helft onherroepelijk zou sterven. De scheiding was nodig om het andere kind in leven te kunnen laten. De streng katholieke ouders zagen een dergelijke operatie echter als moord: ‘God gaf het leven en alleen God kon het afnemen’.
Als Jack zo precies de zeven weken en één dag noemt, dringt pas geleidelijk tot Fiona door dat dat vonnis precies zo lang geleden is. In haar onbewuste wroet zich naar aanleiding van die uitspraak de spijt naar de oppervlakte over haar kinderloosheid. Diep in haar hart wilde ze kinderen, maar altijd was er een reden voor uitstel. Tot het niet meer kon.
Weken na de bekentenis van Jack, nadat ze hem enkele met verwijten heeft overladen, kan ze hem voor het eerst pas weer met enige vertedering zien als hij met zijn neefjes speelt. Maar veel ingrijpender is een spoedgeding dat ze te behandelen krijgt. Een jongen, Adam, lijdt aan leukemie. Hij is bijna 18, de leeftijd waarop hij zelf zou mogen beslissen of een levensreddende bloedtransfusie mag worden toegediend. Zijn ouders zijn net als Adam Jehovagetuigen. Ze willen geen ingrijpen. De behandelende arts heeft de rechter om toestemming gevraagd om de transfusie tegen hun wil uit te voeren. Probleem is dat de ouders ter rechtszitting aanvoeren dat ook Adam zelf uit geloofsovertuiging weigert en accepteert dat hij zal sterven. Fiona schorst de zitting en besluit Adam zelf in het ziekenhuis te horen. Ze treft daar een inderdaad overtuigde Jehova-aanhanger, die bijzonder intelligent en creatief is. Het klikt zo goed tussen de twee dat Adam voor Fiona zelfs een Iers liedje speelt op zijn viool, Down by the Salley Gardens. Fiona zingt het zacht mee, want ze kent het in de toonzetting van Benjamin Britten. Naast haar functie als rechter is zij pianiste; ze treedt regelmatig op met een collega die het lied met haar aan de piano zingt. Maar hoezeer Adam ook sympathie opvat voor de rechter, hij blijft bij zijn keuze: geen transfusie. Terug in de rechtszaal beslist Fiona toch ten gunste van de arts.
Als Adam door de transfusie geneest treft hij zijn ouders huilend aan zijn bed. Niet omdat tegen Jehova’s wil is gehandeld, maar van blijdschap omdat ze hun geloof trouw zijn gebleven en toch Adam door een ingreep van buiten hebben behouden.
Fiona komt het te weten uit een brief die Adam haar stuurt. Hij meldt daarin dat de laffe reactie van zijn ouders hem van zijn geloof heeft afgebracht. Het is uitgedraaid op een ruzie met zijn vader en moeder en nu zoekt hij steun bij de vrouw die hem aan zijn ziekbed begreep en koos voor zijn leven. Hij stuurt Fiona gedichten en blijft haar achtervolgen, stalken bijna. Opnieuw raakt Fiona in conflict tussen ratio en gevoel. Haar professionaliteit maakt dat ze afstand houdt en zelfs niet antwoordt, maar in haar hart verlangt ze ernaar deze jongen, het kind dat ze misschien in haar leven wel heeft gemist, opnieuw te redden. Ze begeeft zich op het randje, maar doet het niet.
Het schuldgevoel blijft echter knagen en komt tot een dramatische explosie als ze met haar collega een concert geeft dat als toegift Down by the Salley Gardens krijgt. Overmand door verdriet rent ze direct na het ovationele applaus de zaal uit.
Jack, met wie ze moeizaam weer de relatie herstelt en die het concert heeft bijgewoond, komt later thuis: ‘Ze lagen in het halfdonker tegenover elkaar en terwijl buiten de kamer de schoon geregende stad op haar zachtere nachtelijke ritmes overging en hun huwelijk moeizaam werd hervat, vertelde ze hem met vaste kalme stem over haar schaamte, over de passie voor het leven van die jongen en haar rol….’
Met het herstel van het vertrouwen tussen Jack en Fiona krijgt de roman een lichtelijk pathetisch einde. Maar dat is niet het belangrijkste dat de lezer bijblijft. McEwan is er opnieuw in geslaagd bloot te leggen wat dilemma’s met een mens doen. En opnieuw aangrijpend.
