Niet mijn lichaam is de eerste en laatste roman van Hedwig Selles. De schrijfster heeft de boekpresentatie van haar debuutroman in mei 2022 nog net mee kunnen maken, voor haar overlijden op 54-jarige leeftijd in december van datzelfde jaar. De sterk autobiografisch gekleurde roman is door thematiek, opbouw, stijl en taalgebruik bepaald niet alledaags. Er wordt het nodige gevraagd van de lezer, ook aan incasseringsvermogen, want het leven is geen feest voor hoofdpersoon Carlotta.

Carlotta M. voert vele gevechten. Ze ervaart in haar jeugd en beginnende tienertijd een verstikkende en eenzame thuissituatie met een dominante oma, een instabiele moeder die niet goed voor haar kinderen kan zorgen, zus Helga die het ouderlijk huis ontvlucht en daarmee Carlotta in de steek laat, en een vader die onmachtig is en schittert door afwezigheid. Op school verliest ze haar beste vriendin Inger, en daarmee Ingers lieve moeder Martine, aan concurrent Ditte. Eenzaamheid is haar deel, in alles. Haar lichaam werkt ook niet mee: ze heeft heel kleine borsten en is in tegenstelling tot veel klasgenootjes nog altijd niet ongesteld.

Levensstrijd

Als ze later in Gilles een liefdespartner gevonden heeft, blijkt ook die menselijke relatie onbetrouwbaar. Met het kindje dat ze draagt weet ze zich geen raad, ze kan het niet voldragen en raakt zelf de weg kwijt. Ze zoekt haar heil bij God, met wie ze de nodige gesprekken voert en aan wie ze vaak raad vraagt. Hij weet wat zij nodig heeft, maar geeft niet altijd thuis. Zou ze haar lichaam moeten offeren, zoals in de Bijbel regelmatig gebeurt? Haar lichaam blijkt een eigen wil te hebben, kiest ervoor om niet te eten, één van de vele dwanggedachtes waar de levensstrijd van Carlotta door wordt bepaald. Ze noemt zichzelf iemand met ‘systeemfouten’. Het liefst wilde ze dat iemand haar een spuitje gaf. En als ze mannen in legerkleding ziet op het perron, vraagt ze zich af: ‘Zou ik ze kunnen verleiden om me neer te schieten?’ Het is een offer dat ze graag wil brengen voor een nieuw lichaam en een bijpassende geest.

Hallucinante beleving

Selles beschrijft Carlotta’s strijd fragmentarisch; we bevinden ons op school, thuis bij haar ouders, in haar flat, in de lommerrijke omgeving bij Gilles thuis en bij het arkje voor hen samen, op haar werk in het hotel in Brussel en in de beenhouwerij, in het ziekenhuis en in de kliniek. Maar meer nog dan de wisselende locaties en tijden maken schrijfstijl, woordkeus en taalgebruik de roman een puzzel of misschien een lang episch gedicht. Personages worden metaforisch beschreven, zoals hulpverleenster Fanny als ‘het herderinnetje’ en vaker nog als dieren: Carlotta als oester, moeder is een kauwtje, oma de dikke duif en als ze niet slaapt een hongerige roofvogel, een oorlogsadelaar. Oom is een zwijnenjager, klasgenootjes worden guppy’s genoemd, de wiskundeleraar een maraboe. Zus Helga heeft een vest met vleermuismouwen, bewoners van een afdeling in de kliniek worden ‘Portugese kwallen’ genoemd, een zuster lijkt op een sint-bernhardshond. Associatief en soms onnavolgbaar denderen we vanuit de regelmatig hallucinante beleving en binnenwereld van Carlotta door haar leven en hoofd. Het leven is haar te veel, dat wordt indringend en onmiskenbaar duidelijk. ‘Goed kunnen vallen is de beste metafoor voor het leven,’ zegt ze zelf. Haar grootste steun en toeverlaat is haar konijn Broodje, genoemd naar Herman Brood.

Alleen in mijn gedichten kan ik leven

Carlotta is bijzonder opgetogen als een gedicht van haar in de schoolkrant is opgenomen. Van schrijfster Hedwig Selles zijn eerder drie dichtbundels verschenen. Dat zij poëet is, is onmiskenbaar in deze roman. Ze gebruikt metaforen, neologismen als ‘hanglippig’, ‘brullachen’, ‘rozenzomer’ en andere stijlfiguren als de personificatie ‘stomdronken wolken’ en pars pro toto ‘de baarden’. Veel moet tussen de regels door begrepen, gelezen en geïnterpreteerd worden, wordt plastisch en origineel verteld. Zo schrijft Selles over Gilles’ moeder Signe: ‘Afwijkende cellen hadden zich in haar borsten gedeeld en waren op weg gegaan naar haar oksels. Nu joegen ze in het ziekenhuis stralen op haar af […].’

Selles is opgegroeid in een streng hervormd gezin in Kampen, heeft in Brussel gewoond en leed net als Carlotta vanaf haar vijftiende aan anorexia. ‘Alleen in mijn gedichten kan ik leven en zijn,’ heeft zij gezegd. ‘Daarom ben ik dun, omdat ik het hartstikke moeilijk vind om te leven.’ Het is alsof we Carlotta horen. Schopenhauers levenshouding en filosofie is die van Selles én Carlotta. ‘Schopenhauer wist dat je in principe over alle zaken in het leven kon liegen en dat die gereduceerd konden worden tot een wil en een lichaam waaraan alles ten onder ging.’ Carlotta wil van haar lichaam af, het is ‘niet haar lichaam’. Het motto ‘Dit is mijn lichaam dat voor jullie gegeven wordt’ en de omslag, waarop onder andere een zwaluw in de vorm van een crucifix, onderstrepen dit.

Ontroerend slot

Een prachtige, sprookjesachtige brief van Carlotta aan haar zus Helga vormt de opmaat voor een aangrijpend slot, waarin een voorzichtige toenadering tussen de zussen beschreven wordt. Dit laatste deel van de roman toont Carlotta’s kwetsbaarheid in optima forma. Schrijnend is het dat de lezer hoop voelt waar de hoofdpersoon wanhoopt. ‘De uilen waren weggevlogen. Ze hadden hun opdracht uitgevoerd en gingen nu verder de dood aanzeggen.’