De titel van de Encyclopedie van op het nippertje geredde kennis is grappiger dan hij op het eerste oog lijkt. Het gedeelte tussen haakjes verwijst naar de debuutbundel van auteur Hans Vervoort uit 1970 (Kleine Stukjes Om Te Lezen) en een ‘nipper’ was de achterkant van een schip waar de matroos nog net op kon springen als het schip al aan het uitvaren was. Toen Hans Vervoort (geboren in 1939) ouder werd, begon hij zich steeds meer te realiseren dat hij beelden en herinneringen had die uit het collectieve geheugen zijn verdwenen. Wie kent nog het prachtige woord ‘Buiteltuin’ voor een kinderspeelplaats? Ooit verzonnen door Godfried Bomans. Vervoort zij getroost: Van Dale heeft ‘buiteltuin’ geconserveerd; maar hij heeft gelijk dat niemand het nog gebruikt. Typisch een ‘nipper’ – een woord dat nog net op het droge kan worden gehaald.
De ‘nippers’ zijn korte stukjes over faits divers uit Vervoorts leven die nog juist kunnen worden gered van de vergetelheid. Hij begon ze te noteren op zijn Facebook-pagina en besloot ze te bundelen bij gelegenheid van zijn 75ste verjaardag. De nippers worden in het boek aangevuld met ‘snippers’: korte mijmeringen over meer actuele zaken (die soms ook weer herinneringen oproepen).
Vervoort, geboren in Indonesië, publiceerde in zijn leven bij diverse uitgevers, maar gaf dit nieuwe boek in eigen beheer uit. Dat doet vermoeden dat uitgevers die eerder werk van hem uitbrachten er deze keer geen financieel haalbare kaart in zagen. Toch liet Vervoort in een interview in het VPRO-programma Nooit meer slapen weten dat hij er bewust voor koos om het zelf te doen: uitgevers richten zich steeds meer op het Top-Tiensegment. Ze kunnen hun belangrijkste oorspronkelijke rollen (redacteur, distributeur, pr-leider) niet meer vervullen voor een (ervaren) schrijver die maar een paar duizend boeken verkoopt. Tegelijk kunnen de groeiende mogelijkheden voor auteurs om zelf boeken te bezorgen ook een gevaar gaan vormen voor bestaande uitgevers, waarschuwt hij. Zo bezien is deze uitgave in eigen beheer zelf ook een soort nipper: net gered uit de commerciële drukte.
Wat de nippers betreft zal het genoegen voor de lezer wellicht groter zijn naarmate hij zelf ouder is. Ze roepen af en toe het ‘ach ja’ op van degene bij wie een vergeten deurtje weer even open gaat: hoe mannen sigaretten aanstaken naar het voorbeeld van Humphrey Bogart; de pinda-chinees met de bak voor zijn buik in de bioscoop; de vroeger alom aanwezige engelbewaarder – waar is hij gebleven? Er zijn de verrassende feitjes: nooit geweten dat TV-producent Gied Jaspers de uitvinder is van de Rolykit, de handige oprolbare gereedschapskist. Mooi ook zijn de uitdrukkingen die Vervoort in zijn nippers redt: de ‘achterwaartse drempelvrees’, ooit gediagnosticeerd door psycholoog Bert de Vries en nu bij Google niet één hit opleverend! Of de verzuchting van Hans Faverey ‘Dat is tranen persen uit ijzervijlsel’. Goed dat die nu alsnog is geboekstaafd.
Maar nog vermakelijker qua stijl en verteltrant dan de ‘nippers’ zijn de ‘snippers’. Ze stellen voor meerdere lezers herkenbare, want actuelere, kwesties aan de orde. Hierin treedt ook de literator Vervoort iets meer naar voren met humor en ironie. Hij komt bijvoorbeeld met een beleggingstip: koop de postzegels van PostNL. Sinds die genummerd zijn gaat de prijs steeds onopvallend omhoog. Koop ze groot in; ze worden steeds meer waard.
En absurdistisch is het advies om te besparen op gezondheidszorg door alle consulten in het Engels te laten plaatsvinden. Logisch: wij Nederlanders hebben door de bank genomen 20% meer woorden nodig dan een Engelsman om dezelfde boodschap over te brengen. Dat scheelt 3 minuten op een consult van een kwartier. Dat betekent dat een Engelse arts 40 patiënten kan helpen in de tijd die de Nederlandse dokter nodig heeft om er 32 bij te kunnen staan.
De Encyclopedie van op het nippertje geredde kennis zal als samenraapsel de literatuuroverzichten wel niet halen, maar het boek is toch een bescheiden historisch document dat bovendien goed is voor een gulle lach.
(Gratis als pdf te downloaden op www.hansvervoort.nl)
