De schrijver Giorgio Montefoschi is een van de meest gerespecteerde hedendaagse Italiaanse schrijvers. Zijn werk La casa del padre won in 1994 de Stregaprijs, de meest prestigieuze Italiaanse literatuurprijs. Het lichaam (2017) is in 2021 uit het Italiaans in het Nederlands vertaald onder de supervisie van Reinier Speelman. De vertaling van de tekst is mede tot stand gekomen in het kader van een cursus aan Universiteit Utrecht, vele studenten hebben  eraan meegewerkt. Het is niet enkel de oorspronkelijke taal, ook de setting die in de roman centraal staat ademt een Italiaanse sfeer. De stad Rome vormt het belangrijkste decor.

Minimale verhaallijn

Het lichaam gaat over Giovanni Dalmati, zijn vrouw Serena, de broer van Giovanni Andrea en diens vriendin Ilaria en nog enkele andere familieleden. We krijgen het verhaal voor het grootste deel te lezen vanuit het perspectief van Giovanni. In het begin van de roman krijgt hij een hartinfarct, waardoor Serena bezorgder en bezorgder wordt. Dat benauwt Giovanni en hij krijgt vervolgens een oogje op Ilaria. De twee hebben een kortstondige affaire die het huwelijk van Giovanni en Serena om zeep helpt en ook de band tussen de twee broers geen goeddoet. Wat Giovanni en Ilaria missen in hun eigenlijke partners en wel bij elkaar vinden, wordt in de roman niet voldoende uitgewerkt. Hierdoor voelt de hele romance uit de lucht gevallen en onnodig. Aan het einde van de roman is de relatie tussen Giovanni en Ilaria weer voorbij en lijkt de gewone gang van zaken voort te kabbelen zonder ingrijpende veranderingen. Er gebeurt in de roman heel weinig, de verhaallijn wordt teruggebracht tot het minimum. Veelal lezen we over de dagroutines van de verschillende familieleden; Andrea die voor de krant werkt, Giovanni die wandelingen maakt en Ilaria die haar eigen boetiek draaiende houdt. We krijgen het te weten als Serena boodschappen heeft gedaan, of als ze nog boodschappen moet gaan doen, en wat ze dan nog precies nodig heeft; we lezen wat voor wijn ze drinken en welke kleding ze dragen. Deze gedetailleerde schrijfstijl heeft als voordeel dat je een goed beeld krijgt van de Italiaanse liberale en intellectuele bourgeoisie waar deze familie onderdeel van uitmaakt, maar aan de andere kant kan al deze zijinformatie wat op de zenuwen gaan werken. Het gebrek aan een echte verhaallijn kan er gemakkelijk voor zorgen dat je de interesse in deze roman verliest.

Familiesfeer in dialoogvorm

De nadruk in deze roman ligt op relaties binnen een familie. We gaan van het ene gezamenlijke etentje door naar het volgende en als iemand ziek is, is de familie amper bij het bed van de zieke weg te slaan. Samen dagjes of weekendjes weg, samen naar de markt en noem maar op. Je krijgt als lezer een idee van hoe een familie er in Rome uit zou kunnen zien. Luxe is voor deze familie een sleutelbegrip. Giovanni en Serena wonen in de chique Romeinse wijk Prati. Het gevoel dat je een inkijkje krijgt in een Italiaanse familie die echt zou kunnen bestaan, komt mede door de vorm waarin het verhaal grotendeels is gegoten; de dialoog. De gesprekken tussen de personages bieden inzicht in hun belevingswereld. Dat wil echter nog niet zeggen dat het de meest krachtige of interessante dialogen zijn. Niet zelden gaan deze vele pagina’s zo: ‘“En, waren er paddenstoelen?” “Heel weinig,” antwoordde Giovanni vanaf de vensterbank. “Heeft het niet geregend?” “Nee. Het was de hele tijd droog.”’ De dialogen kunnen vooral worden opgevat als het skelet van de roman, waarop de rest steunt.

Symboliek: lichaam en generaties

Zoals de titel van de roman doet vermoeden, speelt het lichaam een belangrijke rol. De zestigjarige Giovanni wordt met name geconfronteerd met de beperkingen van zijn ouder wordende lichaam en de gebreken die het begint te krijgen. Hij beseft hierdoor dat het leven snel gaat en dat hij steeds kwetsbaarder wordt. Het verhaal bevat ook verschillende verwijzingen naar de dood, zoals het sterven van vriendin Ada en overlijdensberichten van dichters. Daar tegenover staat het nog fitte lichaam van Ilaria, die twintig jaar is jonger dan Giovanni. Haar lichaam wordt door hem tot een lustobject gemaakt, hij voelt een verlangen naar haar dat voortkomt uit zijn tegengestelde eigen fysieke conditie. Niet alleen hun lichamen zijn anders, ook hun economische situatie is dat; Ilaria is een alleenstaande moeder die hard moet werken in haar boetiek, Giovanni geniet van de welstand van zijn werk als advocaat. Het verhaal doet vermoeden dat Serena, Giovanni’s vrouw, ook nooit een echte baan heeft gehad. Zij praat voornamelijk over de kleinkinderen of het koken, en neemt aan inhoudelijke discussies geen deel. De personages staan zo symbool voor verschillende generaties en klassen.

Tijd als thema

De nadruk op de aftakeling van het lichaam en het gebrek aan een echte verhaallijn zorgen er samen voor dat een belangrijk thema van dit boek ‘tijd’ is. Ook al gebeurt er ontiegelijk weinig; tijd verstrijkt, sociale verhoudingen veranderen en het lichaam beweegt zich altijd naar het einde toe. Wie houdt van trage verhaallijnen in boeken en altijd al eens wilde snuffelen aan een Italiaanse sfeer, kan in Het lichaam een geschikte roman vinden, anders is deze roman niet aan te raden.