Prijswinnend auteur Gilles Leroy (1958) brak internationaal door met Alabama Song. Deze roman verscheen in 25 landen en werd onderscheiden met de Prix Concourt. Zijn boek Zola Jackson werd bekroond met de Prix Eté du Livre. De Nederlandse vertaling werd genomineerd voor de Europese Literatuurprijs 2012 en De Groende Waterman Prijs 2013. Met Nina Simone completeert Leroy zijn drieluik over Amerika.
Nina Simone is een roman over het leven van Eunice Kathleen Waymon (1933-2003), de jazzlegende die wereldberoemd werd onder haar artiestennaam Nina Simone. Leroy’s roman is slechts losjes gebaseerd op historische feiten: alle haar omringende personages zijn verzonnen.
Het verhaal wordt wisselend verteld door Nina Simone zelf en Ricardo, haar huishoudelijk hulp. Een jongen die geen jongen is. Veertig wordt hij, maar desondanks wordt hij voor een jongen aangezien en als zodanig behandeld.
Aan de hand van de foto’s die aan de muren van haar huis hangen, blikken Nina en Ricardo terug op haar veelbewogen leven. Hiermee past Leroy een wat gemakkelijk literaire techniek toe: fragmentarisch terugblikken aan de hand van foto’s. Af en toe zijn er hoofdstukken met een aparte kop tussengevoegd. De ene keer gaat zo’n hoofdstuk over auteur James Baldwin, andere keer bijvoorbeeld over Nina’s betrokkenheid bij de zwarte beweging. ‘Ik heb zoveel gegeven voor de Beweging, ik heb me aan gevaren blootgesteld en ik heb mijn carrière opgeofferd. Vijftien jaar lang wilde geen enkele platenmaatschappij meer een contract met me afsluiten. (147) Deze opbouw maakt het boek erg fragmentarisch, de rode draad had sterker gemogen.
Wel weet Leroy goed invoelbaar te maken hoe Nina het gevoel had het leven van een ander te leven. Ze werd beroemd met jazz, terwijl haar ambitie eigenlijk bij de klassieke muziek lag. Het aannemen van een artiestennaam betekende het begin van een nieuw leven. Van een beschermde jeugd en de kerk, naar cafés en clubs. ‘Een leven ‘waarop ik niet voorbereid was, niet tegen gewapend was- een leven dat ik mezelf niet had toebedacht, maar dat de overhand zou krijgen over het leven waarvan ik droomde en dat mij niet vergund was.’ (42)
Nina kende perioden van armoede en wanhoop. Maar vooral van eenzaamheid. Dat laatste wordt indringend beschreven. Evenals haar intense, maar tevergeefse hunkering naar erkenning door haar moeder. Makkelijk was haar leven nooit. Even lijkt het beter te worden. ‘De wereld lag aan mijn voeten, maar in mijn binnenste fluisterde een stemmetje: geniet er maar van, Eunice, misschien gaat dit ooit wel weer voorbij.’ (62) Haar uitputtende levensritme breekt haar op: de lange reeksen van tournees, vliegtuigen en hotels rijgen zich aaneen tot een onontwarbare kluwen.
Heden en verleden wisselen elkaar af. Nina verandert in een onmogelijke oude vrouw die haar personeel, maar ook pers en fotografen terroriseert. Ze is onredelijk, wispelturig en vergeetachtig. Haar stemmingswisselingen worden verergerd door haar drankzucht. Triest is hoe zij uit financiële noodzaak gedwongen wordt een comeback te maken, terwijl ze daar geestelijk en lichamelijk niet toe in staat is. Middels een wurgcontract is ze volledig in de macht van drie onbetrouwbare Harry’s. Ook deze mannen, haar agent, haar financieel adviseur en haar zaakwaarnemer zijn fictieve personages. Nina noemt ze allemaal Harry omdat ze allemaal hetzelfde zijn: ze gebruiken haar om er zelf beter van te worden. Geld, háár geld, is het enige dat deze mannen bindt.
Nooit komt ze voor zichzelf op. Ze offert haar dochter op aan een beroep dat ze niet wilde en aan minnaars die haar als oud vuil behandelen. In haar hele leven neemt ze maar één keer stelling en dat is tegen de term ‘jazz’. Ze wil niet dat haar muziek een stempel krijg, omdat jazz volgens haar een concept van blanken is om zwarten te stigmatiseren. Zelf noemt ze haar muziek ‘zwarte klassieke muziek’. Hoe dan ook, uiteindelijk kan Nina niets anders meer dan terugkijken op haar leven, het leven van een ander.
Een grote zwakte van dit boek is de manier waarop feit en fictie verweven zijn. Met name de Harry’s en hun wurgcontracten bepalen Nina’s leven. Maar omdat de auteur zelf stelt dat alle haar omringende personages verzonnen zijn, is het voor de lezer niet duidelijk welke gebeurtenissen uit Nina’s leven waar gebeurd en welke fictief zijn. En dat roept de vraag op of Nina Simone in dit boek wel recht gedaan wordt. Dit zwakt het verhaal af en geeft toch een wat vreemde nasmaak. Een legende als Nina Simone heeft geen fictie nodig. De feiten van haar leven zijn dramatisch en meeslepend genoeg.
