Recensie door Stefan Ruiters
Jasper en zijn knecht is het nieuwste boek van Gerbrand Bakker dat onlangs werd uitgegeven in een van de weinige literaire reeksen die ons land rijk is, Privé-domein. Begonnen met Mary McCarthy in 1966, is dit deel, 50 jaar later, nummer 287 in de reeks. Bakker schreef eerder de goed verkopende roman Boven is het stil (2006) en nog een aantal, in Nederland minder goed ontvangen, titels.
In het dagboek van het jaar 2015, met een uitloper naar dit jaar, probeert Gerbrand Bakker een writer’s block en een depressie te overwinnen. Dat writer’s block wist hij in elk geval weg te schrijven, waarvan dit boek het bewijs is. De schrijver woont afwisselend in Amsterdam en in de Duitse Eifel. In een gehucht in Schwarzbach heeft hij een huisje gekocht en wordt er door de schrijver zelf en onder andere zijn Tuinmaat Han, volop geklust. Ook enkele dorpsgenoten zijn Bakker behulpzaam.
Daarnaast is hij sinds kort in het bezit van een hond, Jasper, een wispelturige zwerfhond van het Griekse eiland Thassos. De hond maakt moeilijk contact en rent weg op momenten die hem zelf uitkomen om dan vaak pas na uren weer terug te komen. Af en toe keert Bakker terug naar zijn ouders en geboortegrond. Hij worstelt zich door het leven heen, zo wordt wel duidelijk en daarover schrijft hij onderzoekend. Als homoseksuele jongen in een boerengemeenschap onderging hij zijn existentiele crisis al van jongs af aan. Zonder dat hij het echt doorheeft of beter: hij weet het wel maar kan het moeilijk plaatsen, want wie hij werkelijk is, is taboe in zijn directe omgeving. Kenmerkend is zijn verbazing als hij erachter komt dat niet elke jongen homo is. Nergens wordt er over gesproken. Als hij zich bewust is van zijn homoseksualiteit, zegt Bakker tijdens de gezamenlijke maaltijd thuis: ‘Ik ben zo vreselijk ongelukkig.’ Het blijft stil aan tafel. Ouders, broers, ze zwijgen. En dan zegt zijn moeder: ‘Aan ons heb je niets.’ Als lezer valt je mond open en zou je Bakkers moeder onmiddellijk van repliek willen dienen. Wat een horkerige opmerking is dat zeg.
Bakker weet nu: ‘Ik moest het alleen doen, iets wat ik ergens allang wist.’ Daarom sluit hij zich af van de buitenwereld om zich te weren tegen de mensen en het leven zoals dat geleefd dient te worden. Een terugkerende depressie is het gevolg. Na een studie in Leeuwarden en Amsterdam en een opleiding tot hovenier, wordt Bakker schrijver en publiceert bovengenoemde bestseller die hem financiële armslag geeft om te leven zoals hij wil. En dat gun je hem ook na zo’n jeugd en zijn verdere worsteling in dit leven.
Bakker beschrijft zijn leven als schrijver. Recensies hebben zijn speciale aandacht. Opgaand in de dynamiek van het schrijverschap, lijkt hij zijn levensstijl te hebben gevonden. Al kan hij nogal zeuren over slechte recensies en andere schrijvers – Tommy Wieringa – zoals alleen schrijvers dat kunnen. Jaloezie, eerzucht, afgunst.
Het huisje in de Eifel en hond Jasper geven hem een relatieve rust. Een routine van klussen, hond uitlaten, af en toe een lezing geven of een column schrijven. Met liefdevolle interesse probeert Bakker de strapatsen van zijn zwerfhond Jasper te begrijpen. Met alle macht wil hij met de hond een band opbouwen maar daar is de hond te eigenzinnige voor, die laat zich niet binden. Uiteindelijk knecht de hond zijn baasje en in de hond zijn trekken te ontwaren die van het baasje zijn. Wegrennen, maar ook altijd weer terugkeren.
Als lezer van een dagboek weet je dat je je door een hoop trivialiteiten moet heen werken. Bakkers schrijfstijl is ook zeer prozaïsch, maar dat is inherent aan de dagboekvorm. Heerlijke woorden bevolken het boek als Hauswirtschaftsraum en Nimshuscheidermühle. Jasper en zijn knecht geeft ondanks de soms onverdraagzame dagelijkse lichtheid genoeg denkvoer. Het stemt tot nadenken hoe mensen, ouders zelfs, ongenadig afwijzend kunnen omgaan met anders-zijn. Zal het een biologische component in zich dragen? Ver van je afhouden van dat, wat je niet kent of begrijpt om te overleven. Als moeder je zoon afwijzen om wie hij in wezen is, omdat je zijn wezen niet kent, niet wilt kennen, is onbegrijpelijk. Maar dat maakt van dit dagboek van een schrijver die van ver is gekomen, wel een boeiende innerlijke exercitie.
