Land van Dadels en Prinsen is het debuut van Frank Nellen, en gaat over de Parijse jongeman Simon, die een korte en intense vriendschap beleeft met de Algerijns-Franse Youssef. Samen bekwamen zij zich in parcours (klim en rensport) en verkennen Parijs aldus via de daken. De jongens genieten een enorme vrijheid. Maar tegelijkertijd is het ook een verhaal over de teloorgang van de onschuld van beide personages.
Er wordt gekeken vanuit het perspectief van Simon, afgewisseld met dat van diens vader, Tulard, een psychiater uit de betere arrondissementen van Parijs. Terwijl Simon een innige en levensbepalende vriendschap voor Youssef koestert, begint zijn vader deze jonge Algerijn te haten. Youssef blijft voor het gehele bestek van de roman een ondoordringbare figuur. Dit laatste lijkt een centraal motief voor dit boek: zowel in liefde als in haat blijft, voor de Westerling, deze jonge en krachtige Algerijn een vreemdeling. Werkelijke herkenning blijft uit.
Geen vertegenwoordiger eigen etniciteit
Nellen lijkt bewust te spelen met deze riskante materie, getuige een motto dat uit Edward Said’s studie uit 1978 Orientalism is overgenomen en waarin Said stelt dat er binnen de Westerse verbeelding geen ruimte is voor een oorspronkelijke weergave van het Oosten. Inderdaad wijst Youssef op cruciale momenten enige aanspraak op zijn (religieuze) identiteit af. Binnen deze roman kan niemand het woord nemen namens de vreemdeling, en als de vreemdeling dat uiteindelijk aan het slot van dit boek alsnog doet, weigert hij op zijn beurt de vertegenwoordiger te zijn van zijn etniciteit. Hier spreekt uit Nellen’s roman een progressieve sensitiviteit. Tegelijkertijd, echter, heeft Nellen een voorliefde voor de stijlfiguur van Michel Houllebecq, met name voor de wijze waarop Houllebecq binnen de respectabele romanvorm ruimte creëert voor een lelijke, conservatief-reactionaire moraal. Liefhebbers van deze specifiek Franse smaak ‘existentieel nihilisme’ zullen hier dan ook veel te genieten vinden, al is het bittere in de stijl van Nellen veel minder diep doorgedrongen.
Exotisme en xenofobie
Het perspectief van Simon en zijn vader Tulard jegens Youssef is dan ook telkens vertekend door exotisme en xenofobie. Vader en zoon zijn beiden selectief in hun waarneming van Youssef. In dit boek pakt dit zeer goed uit, want het is middels deze selectieve en troebele waarneming dat Nellen toch een mooie, geloofwaardige en solide gedaante aan Youssef geeft. Het is juist omdat Youssef niet beantwoordt aan de stereotype beelden die op hem geprojecteerd worden, dat zijn figuur tot leven komt als een eigen persoonlijkheid. Youssef is ootmoedig maar niet onderdanig, is mooi maar niet opvallend knap, en hij is sterk maar geen krachtpatser.
Het zelfbewustzijn van de Westerling wordt telkens bemiddeld én vertroebeld door deze vreemdeling die zelf in zekere zin vrij blijft van deze dialectische bespiegelingen. Dit wordt zeer mooi geïllustreerd in de sleutelpassages in de Bibliothèque nationale de France, waar Simon en Youssef wekenlang ’s nachts kamperen. Youssef’s intense aanwezigheid, zijn spontaniteit of vrijheid van zelfbewustzijn, begint hier te resoneren met het beeld van een monnik die leest bij kaarslicht alleen. Dat Nellen aldus opnieuw een exotisme gebruikt en tegelijkertijd blootlegt – de bon sauvage – toont de open structuur van dit boek: Youssef’s karakter komt tot stand door én verzet zich tegen het oriëntalisme uit het klassieke boek van Said.
Autochtone Fransen en immigranten
De gepassioneerde vriendschap tussen de twee jongens – het hoofdverhaal van de roman – wordt afgewisseld met het verhaal van Simon’s vader, Tulard, en het sociologische onderzoek dat deze enkele jaren later, gedreven door nieuwsgierigheid naar de rol van Youssef in het leven van zijn zoon, uitvoert naar de mentaliteit van Noord-Afrikaanse immigranten in de Franse samenleving. Echter, dit onderzoek resulteert in een onoverkomelijke tegenstelling tussen autochtone Fransen en immigranten. Het boek eindigt met een gitzwarte noot. Nellen’s roman blijft dubbelzinnig over de vraag of de lezer zich deze les moet aantrekken, want enige verlichting wordt geboden door een inzicht dat Simon eerder bereikt: het zogeheten Thatcher-effect. Dingen zijn vaak anders dan ze lijken en schijn bedriegt. Opnieuw noopt het boek tot nadenken over herkenning en miskenning.
Deze roman leunt, soms opzichtig, op een grondige kennis, studie, of mogelijk fictieve invulling van Parijs en de Franse koloniale geschiedenis. Een voorbeeld hiervan is Tulard’s reeds genoemde studie naar de immigrantenmentaliteit, die een voorname plek inneemt in het boek en de beschrijving waarvan, vanwege de context van de Franse laat-koloniale periode en het thema van de zelfmoord, een sfeer oproept als uit een roman van Camus. Een mooi boek dat zich op verschillende manieren laat lezen, als een roman over sociale herkenning, maar ook over de unieke vrijheid van de grootstedelijke beoefenaars van de klim- en rensport parcours, of over de ontluikende mannelijkheid van opgroeiende tieners. Deze thematische ambitie is zeker onderscheidend voor Land van Dadels en Prinsen.
