Een groot probleem, dat de gemoederen wereldwijd bezighoudt, is het internationale vluchtelingenprobleem. Miljoenen ontheemden trekken grenzen over of varen in brakke bootjes over zeeën en moeten dat vaak met uithongering, uitdroging of zelfs de dood bekopen. Machteloze regeringsleiders en ministers vaardigen zinloze maatregelen uit en pompen gigantische bedragen in hulpprogramma’s, die niets meer dan druppels op de gloeiende plaat blijken te zijn.
Humanitaire ramp
In Europa dreigt dit probleem op een heuse humanitaire ramp uit te draaien. De emoties laaien aan alle kanten op. In Mexico op de grens met Amerika is er een soortgelijk probleem maar misschien van iets minder grote omvang. Hier ontvluchten mannen, vrouwen en kinderen Mexico en proberen naar het land van melk en honing, de Verenigde Staten van Amerika, te komen. Het zijn bijna zonder uitzondering economische vluchtelingen. Ze zoeken een baan, smokkelen drugs of treden op als prostituee. Daartoe moeten ze dan eerst wel de snelstromende, levensgevaarlijke Rio Grande oversteken. Een snelstromende rivier vol krokodillen en piranha’s. Bovendien bewaakt de US Border Control, de Amerikaanse grenswacht, deze grens zeer streng.
Getuige
Francisco Cantú, schrijver en vertaler, gebruikte zijn studie Immigration and Border Policy om vastere greep op het vluchtelingenprobleem te krijgen. Hij doet meer. Hij meldt zich aan bij de Amerikaanse grenswacht. Dat gaat in zijn geval makkelijk, omdat hij in Mexico is geboren en vloeiend Spaans spreekt, wat handig is, wanneer je bijna uitsluitend met Spaans sprekende illegale vluchtelingen te maken krijgt. En dat maakt dit boek tot een aangrijpend document. Cantu mengt zijn ervaringen met feiten, die hij bij zijn studie heeft leren kennen. Het wordt geen activistisch geschrift. Daarvoor houdt Cantu zijn mening te vaak weg, maar de feiten zijn schokkend genoeg.
Gruwelijk
De veelal Mexicaanse vluchtelingen zijn uitgedroogd, hongerig en vooral wanhopig. En Francisco Cantú moet deze medemensen arresteren of terug de grens over zetten. Aangrijpende scenes wisselen elkaar af en bezorgen de lezer de rillingen. Een meisje met zware bloedvergiftiging wordt door de meedogenloze grensbewakers, de collega’s van Cantú, eenvoudigweg in de rivier gegooid. Het lijkt of het hele vluchtelingenprobleem in een nutshell aan ons wordt voorgetoverd door de dilemma’s die Cantú belicht.
Dilemma’s
De twijfels, die rijzen bij Cantú zijn de twijfels die velen van ons zullen hebben bij het hele vluchtelingenvraagstuk. En dat is een knap staaltje schokkend proza. We kunnen van een afstand naar het probleem kijken, maar er ook midden in gaan zitten. En Cantú probeert het zo lang mogelijk. Hij onderschept met zijn team drugspartijen, want tussen VS en Mexico is vooral van de kant van de Mexicanen een levendige handel. Ook dit probleem is niet zo eenvoudig als hij aanvankelijk nog had gedacht. Een drugskoerier smeekt hem, de zakken met coke niet in beslag te nemen, want zijn hele familie zal dan ten onder gaan aan schulden. Cantú aarzelt even of hij de koerier zal laten lopen, maar dat moment is voorbij wanneer de andere grenswachters weer opduiken en eigenlijk zelf ook wat aan de drugsvangst willen gaan verdienen, blijkt later.
Een gruwelijk probleem doemt op, de corruptie van grenswachters, douaniers en niet in de laatste plaats de rivierpolitie. Alles is langs de rivier is te koop. Vrijheid, smokkelwaar, valse paspoorten enz.enz. De oevers van de Rio Grande, zo heet de grensrivier, zijn eigenlijk een staat in een staat, waar wetteloosheid de overhand heeft. Als Nederlander wrijf je je ogen uit, want hier is het niet zo erg gesteld.
Teleurstelling
In het hoofd van Cantú is het na vier jaar aan de grens, inmiddels, een wirwar geworden van door elkaar spelende gedachtes. Hij vraagt zich af of onze perceptie van het begrip grens nog wel opportuun genoeg is. Of dienen de grenzen alleen om nationalisme te bewaken en anderen uit te sluiten? De politici krijgen er ook van langs. Ze zijn ‘gemakzuchtige, geldverslindende nietsnutten,’ volgens de auteur. Maar innerlijk knaagt de situatie aan hem. Hij krijgt nachtmerries en neemt ontslag. Aan dit ontslag danken we dit boek. Een gewetensvol verslag van een bijna onmogelijke situatie. Tegen zijn zin wordt Cantú van insider tot sideliner, maar helpt nog wel de Mexicaanse José aan een verblijfsvergunning.
Daarna vestigt hij zich als barista, koffiekunstenaar, die koffie volgens een oud beproefd recept zet, schenkt en opdient. En hij bezoekt Nederland om te zien of men daar het vluchtelingenprobleem oplost. Over dat laatste krijgen we niet veel te horen.
Nadeel van het boek is dat Cantú af en toe te veel resultaten van wetenschappelijk onderzoek door het verhaal weeft. Dat haalt soms de vaart uit het schrijnende, spannende verhaal.
