Recensie door Hugo Brutin 

Het meest merkwaardige aspect van dit ‘journaal’ is niet zozeer het gebeuren op zich of de stijl waarin een dramatisch historisch feit wordt verteld, maar gewoon het feit dat het boek al meerdere decennia geleden ietwat haastig werd geschreven, werd opgeborgen in een lade van de vergetelheid en daarna toch maar voor publicatie bovengehaald toen het al lagen stof had verzameld en de auteur zijn rustig afgewerkte carrière als diplomaat al vaarwel had gezegd.

Vanuit zijn diplomatenstatus heeft F. Springer (pseudoniem van Carel Jan Schneider, Batavia 1932, Den Haag 2011) in de meeste zo niet in al zijn romans en getuigenissen aan zijn ervaringen en bedenkingen een verhaalmatige allure gegeven. Verbeelding, realiteit, autobiografie en werkelijkheid versmelten in elkaar. De gebeurtenissen worden subtiel gekleurd naar eigen beeld en gelijkenis, zodat wellicht onwillekeurig een soft beeld wordt gecreëerd van wat in feite hard en hartverscheurend was. Het verhaal/journaal speelt zich af zich in Nederlands Nieuw-Guinea op het ogenblik waarop de druk van Indonesië steeds groter wordt en Nederland ook die kolonie moet verlaten omdat er gemoord wordt en brand gesticht naar het voorbeeld van grotere broer Indonesië.
Het hoofdpersonage dat tevens de verteller is en de schaduw draagt van de auteur, arriveert in Nieuw-Guinea op het kritieke ogenblik waarop het beschavingswerk een mislukking blijkt te zijn, zendelingen in groeiende mate agressie oproepen, de Westerse/Nederlandse goede voornemens niet worden gewaardeerd, varkens van bevriende stammen worden gedood, hun baby’s worden vermoord, hun vrouwen worden verkracht. Hij staat er plots middenin, verbaasd en hulpeloos en vooral alleen. Opmerkelijk daarnaast is het feit dat het lijkt alsof de hierboven vermelde wandaden – alle verhoudingen in acht genomen- rustig en gelijkmoedig worden genoteerd en beoordeeld.

Na vier jaar in de bestuursdienst van Nederlands Nieuw-Guineau te hebben vertoefd schreef de auteur het boek naar eigen zeggen ‘na zestien ochtenden driftig doorpennen’ aan de Franse Rivièra en gaf het aanvankelijk de titel De laatste dagen der Hollanders op Nieuw-Guinea. Uit respect voor de Papoea’s en zijn vrienden en collega’s aldaar die naar hij vermoedde zich zouden herkennen in zijn milieuschets, vond hij het uiteindelijk niet opportuun zijn getuigenis te laten verschijnen, temeer daar hij zich inmiddels voor een diplomatieke carrière had aangemeld. Zowat vijftig jaar later, wanneer de meeste personages al door de tijd zijn ingehaald, heeft hij toch besloten zijn roman/journaal te laten verschijnen ‘…al is het maar als een laat eerbetoon aan hen die tot het bittere einde hun taak bleven uitvoeren, een betere zaak waardig, naar gebleken is.’

In het jaar van zijn overlijden heeft F. Springer zijn boek herwerkt en van een verhelderend voorwoord voorzien. Het verschijnen werd een onvoorziene postume hulde aan een diplomaat schrijver die in 1995 de Contantijn Huyghensprijs ontving voor zijn gehele oeuvre dat op dat ogenblik nog lang niet af was.

Net zoals in zijn laatste roman Quadriga. Een eindspel die zich afspeelt in de toenmalige DDR, waar het hoofdpersonage hopeloos verliefd wordt, beleeft de verteller van Een journaal in zekere mate als bevoorrechte getuige de teloorgang van een tijdperk, namelijk enerzijds de onvermijdelijke val van de Berlijnse Muur en anderzijds het verlies van het nog overblijvende restje van het Nederlandse kolonialisme en het onhandige reageren op groeiende onrust bij de elkaar bestrijdende Papoea stammen. Een pittoreske en verwaande antropoloog speelt er de rol van stoorzender en gaat uiteindelijk ten onder aan zijn eigen listen en naïeve visie over de ‘goede wilde’. Zo wordt een veelzijdig en vrij subtiel uitgewerkt beeld geboden van de dualiteit van wezens en dingen, van betrachtingen en verdrongen gevoelens.

Liefde is zowel in Quadriga als in Met stille trom beurtelings intens en onvoldragen aanwezig. In Quadriga is het hoofdpersonage een journalist die door de DDR machthebbers op handen wordt gedragen en op een ietwat zielige maar passievolle wijze verliefd wordt op de koele en uitzonderlijk mooie Monika. Een klassiek gegeven tout court met enige pathos gekruid.

In de Papoea roman duikt ene Blanche op, de vrouw van een collega die als een bakvis bedeesd verliefd lijkt te zijn op verteller en hoofpersonage Dekkers, en die op veelal verholen wijze haar gevoelens poogt kenbaar te maken. In de warme en monotone koloniën leidt verveling vaak tot remmingen en onderdrukte verlangens. In feite lang niet alleen daar.

Het journaal van Springer is hoofdzakelijk geschreven in een soort koele trance en wil in enige mate inzicht verschaffen in een complexe situatie die eenmaal in gang gezet niet geremd of ontweken kan worden. Zo is Met stille trom, dat het schrijversdebuut van Springer mag worden genoemd, een behoedzaam tasten naar Wahrheit und Dichtung terwijl Quadriga eerder blijk geeft van een cynisch interpreteren van de DDR gastvrijheid. Er is duidelijk een lange weg afgelegd. Alleen liefde of verliefdheid doorbreekt een door ervaring en routine opgebouwde voorzichtigheid en realiteitszin.

Vraag is wat nu in deze postume ‘roman’ voor de lezer het belangrijkste is of kan zijn: een pittoreske kijk op een alhier verdwenen maatschappelijk fenomeen, een brokje ongekunstelde literatuur, een vrij voorspelbaar verhaal of de niet eens spannende lotgevallen van een personage dat op ongekunstelde en behoorlijk naïeve wijze zijn plicht wil vervullen.

Opmerkelijk en verbazingwekkend in dit gehele verhaal is het ogenschijnlijke gebrek aan realiteitszin en de angstige attitude van de Nederlandse bestuursambtenaren die de vijf soldaten die hun ter beschikking werden gesteld het bevel gaven alleen in de lucht te schieten. Glimlachen is toegelaten. Papoea is Indonesië niet en zoals er goede wilden zijn, zo zijn of waren er ook goede verkondigers van een positief bedoeld beschavingsapostolaat.

Literatuur is hier bijkomstig en de teneur is voorbijgestreefd.
Met stille trom

Auteur: F. Springer
Verschenen bij : Em. Querido’s Uitgeverij, Amsterdam-Antwerpen
Aantal pagina’s: 240
Prijs : € 14,99