God heet Schrijver in de debuutbundel Disoriëntaties van Evi Aarens. Geregeld komt Hij ter sprake in één van de sonnetten. Want ja, deze bundel bestaat uit veertien cycli van telkens vijftien sonnetten, waarbij het laatste sonnet bestaat uit de beginverzen van de voorgaande gedichten. Dit betekent dat sommige verzen letterlijk herhaald worden in meerdere cycli. Aarens lijkt haar sonnetten als parels aan elkaar te willen rijgen. Zelfs Elizabethaanse dichters zouden Aarens’ vormvastheid en eerbiediging van poëzievoorschriften bewonderen. Sinds de opkomst van de roman en de opbloei van de vrije vorm in de lyriek is een dergelijke traditionele werkwijze niet meer gebruikelijk. In tegenstelling tot de sonnetten uit de bundel In Het Vlees van een andere jonge Nederlandse dichter, Roelof ten Napel, wijkt Aarens amper af van wat Shakespeare als de regels van de kunst beschouwde.

Mythen op droogkomische wijze vertolkt

Ook de onderwerpkeuze lijkt aanvankelijk verdacht klassiek. Vooral in de eerste cycli, die de verhalen bevatten over Adam, Eva en het eten van de verboden vrucht, waar christenen een eeuwige indigestie aan overhielden, zijn alom bekend. Vanaf de zevende cyclus melden zich eveneens figuren uit de klassieke oudheid nadrukkelijk: Tiresias, Orpheus, noem maar op! Na deze opsommingen kan misschien de vraag rijzen wat Aarens heeft toe te voegen aan hetgeen de grote Engelse dichters uit het verleden al zo duchtig hebben geëxploreerd. Eigentijds taalgebruik en leenwoorden als ‘switch’ of ‘disclaimer’ lijken weinig effectief om deze traditionele vertelstof op een verfrissende wijze te benaderen. Wat mij betreft, had ze die amerikanismen overboord mogen kieperen. Het is echter spijkers op laag water zoeken.

Wat bijblijft, is namelijk de behendige en droogkomische toon waarop Aarens zich deze klassieke thematiek omtrent het noodlot van de mens eigen maakt. Hier is geen hoogdravende romanticus aan het woord. Het is duidelijk de stem van iemand die met haar twee benen in deze eeuw is geworteld en als zelfverzekerde realist doorheen het verleden ‘swipet’. Verbloemingen voor sperma als schuim of de vulva als venusschelp zijn niet aan de orde. Prompt luidt het dat de mens met zaadvocht en hormonen is volgestouwd. Is het zelfs nog mogelijk om een mythisch beeld te hebben van een Abel die leegloopt met de mimiek van een getergde Zuid-Europeaan? Die karikaturale beschrijvingen werken op de lachspieren en bieden een mooie afwisseling voor meer rake observaties. De lezer is namelijk allesbehalve overgeleverd aan de grillen van een cynische dichter, die zijn voorgangers continu op de korrel moet nemen. In Disoriëntaties gaan respect voor en kritiek op de grote verhalen hand in hand, want ‘creëren is een kwestie van citeren’. Traditie en innovatie zijn geen tegenpolen van elkaar. Net zoals het schalkse spotten met de Bijbelse Hof van Eden niet haaks hoeft te staan op contemplatieve regels als ‘Verborgen in de onvoltooide tijd / vind ik het stille punt. Daar is de dans / Waar ik het nu van het voorbije splijt / Het heden vlecht ik daar tot doornenkrans //’.

Poëzie van levenswaarde

De sonnetten van Aarens ademen de hoop dat poëzie iets wezenlijks kan veranderen. Niet alleen is God een schrijver en is zijn schepping een sonnet, maar gedichten kunnen veel meer bewerkstelligen dan louter ontspanning. Dat aspect treedt vooral op de voorgrond vanaf de tiende cyclus, wanneer de sonnetten minder duidelijk thematisch worden afgebakend. Ze bevatten ook meer verwijzingen naar ons huidige tijdsgewricht. De link tussen de recente bootvluchtelingen op de Middellandse zee en hun antieke voorgangers uit Troje is niet per se bijster origineel. Omdat Aarens dit verband subtiel met de structuur verweeft, hindert dat echter niet. Aarens toont immers aan dat poëzie troost kan bieden. Gedichten kunnen herinneringen van het land dat ze achterlaten intact houden, ‘zeilt op een zee gemaakt van moedertaal’, en tegelijkertijd een nieuw thuis creëren, ‘ik schrijf mijn poëzie als kleine bate / Als aankomstlied nadat de pelgrimsvaart’. Met deze bundel lijkt Aarens de lezer aan te manen om de mogelijkheden van de lyriek te benutten, want ‘een dichter is meer dan berijmer.’

Die geëngageerde houding om tradities, en het daarmee gepaard gaande seksisme, om te keren treedt ook naar voren in de ijver om Eva, Helena en vrouwen in het algemeen niet langer als boosdoeners of willoze poppetjes neer te zetten. In de traditionele Ilias of de Bijbel krijgt de vrouw het steevast zwaar te verduren. Het wordt tijd dat die zwakke karakters meer trots en reliëf krijgen. Eva is niet langer de verleidelijke feeks die de mens de dieperik instuurde. Ze is net blij om onafhankelijk rond te lopen en niet langer een ‘laveloze rib’ uit Adams borstkas te zijn. Zelfs na de zondeval blijft ze strijdbaar, want ‘ondanks mijn falen heb ik laten zien / Er is geen heer die ik vrijwillig dien.’ Die opstandigheid bewijst nogmaals de irrelevantie van de vraag of de oude epen vanwege hun misogynie nog verteld kunnen worden. Aarens toont namelijk dat je de Klassieken, zij het met vakkundige pen, respectvol naar je hand kunt zetten: ‘Ik ben een vrouw, het schip dat ik bevaar / beschrijf ik in een circulair sonnet.’

Wat van Disoriëntaties echt een indrukwekkende bundel maakt, ligt besloten in deze twee autobiografische regels: ‘Een episch dichtwerk zonder eindaccent / Wordt door een jonge vrouw gepresenteerd / Zij ging in quarantaine als student / En heeft al schrijvende een taal geleerd.’ Aarens woont in Engeland en heeft tijdens de lockdown met haar pen zich de moedertaal van haar vader eigen gemaakt. Daarbovenop voelt ze zich blijkbaar zo thuis in het genre van het sonnet dat ze er een geslaagde feministische en eigentijdse draai aan kan geven. Intertekstuele verwijzingen naar Hamlet, Brueghel en Vergilius getuigen dan weer van een zekere inhoudelijke affiniteit met de oude meesters. Het is daardoor dat haar verzen ook kunnen fungeren als gelijkschakeling van moderne mores aan traditionele principes. En tenslotte zijn er nog mooie en waarachtige verzen als ‘het wezen van de wereld is haar waarde.’ Disoriëntaties is een gelaagd, complex en toch zeer speels debuut dat doet dromen van een bijzonder dichterschap, temeer daar Evi Aarens nog maar tweeëntwintig jaar oud is. Dat belooft wat.