De Boekenweek komt eraan en De Parelduiker lonkt naar het thema van dit jaar Verboden vruchten, met enkele stukken uit de (erotische) literatuurgeschiedenis.
Er was een tijd dat er eerbare- en oneerbare literatuur bestond en vrijheid van meningsuiting geen groot goed was. Toen erotische literatuur alleen te verkrijgen was in zogenaamde leesbibliotheken die op commerciële basis werkten. Deze leesbibliotheken waren meestal gevestigd in boekhandels of tabakszaken. Het waren particuliere initiatieven waar men een boek kon huren. Ook in die tijd was er de katholieke Informatie Dienst Inzake Lectuur (IDIL) die er op toe zag of een boek niet onzedelijk was.
Marco Entrop, redacteur van De Parelduiker, dook in de archieven van onder meer Nieuwsblad voor den Boekhandel, het katholieke dagblad De Tijd en van het periodieke blad De Bibliotheekhouder – en kwam boven water met de handel en wandel van boekhandelaar/uitgever/schrijver en sjacheraar Cornelis Edelman (1903-1966). Van deze Edelman is niets te vinden op internet – zelfs geen verwijzing naar de editie van deze Parelduiker. Het spreekt tot de verbeelding dat er iemand nog niet in de onderaardse krochten van het internet ligt opgeslagen. Dat er nog archieven worden geraadpleegd, ontdekkingen worden gedaan, en dat het internet niet alleswetende is, dat stelt gerust.
Edelman mislukte als boekhandelaar, uitgever, als echtgenoot en vriend. Onder de schuilnaam Jan Brandts begon hij – als pornografie bestempelde – romans te schrijven. Hoewel van verschillende titels gezegd werd dat ze door anderen waren geschreven en onder de naam Jan Brandts werden uitgegeven. Ook bekende schrijvers, zoals E. Du Perron schreef erotische literatuur, (lees het in De Parelduiker).
Boeken werden in beslag genomen, boekhandelaren bekeurd voor de verkoop van dergelijke literatuur. Jaja, dat waren nog eens tijden.
Van Bert Sliggers – verzamelaar van efemere erotica en pornografie – een bijdrage over de verboden realistische romans in relatie tot censuur en uitgeversgeschiedenissen. In de eerste decennia van de vorige eeuw was het nogal een werk om aanstootgevende boekjes als zodanig aan te merken en vervolgens op te sporen en uit de handel te nemen. Vaak met gevolg dat de uitgever of boekhandelaar een gevangenisstraf te wachten stond. Het Handelsblad besteedde in die tijd aandacht aan ‘onzedelijke uitstallingen’ van boekhandels. Leuk gegeven is dat de redactie van Het Handelsblad eens een steekproef nam door te turven hoeveel mensen er bij de tegenover de redactie liggende boekhandel in de etalage keken bij een boekwinkel die er ‘aanleiding’ toe had gegeven en zie, in één kwartier bleven er 52 mensen stilstaan. Dan moesten er wel ‘onoirbare’ boekjes uitgestald liggen.
Censuur kan ook worden toegepast door critici. Wanneer een kunstenaar een omstreden gegeven uit de wereldgeschiedenis zich toe-eigent om te gebruiken voor zijn kunstwerken. Dit gegeven kan door de kunstenaar losgezongen worden van de betekenis die het ooit had. Zoals bij de Schotse kunstenaar Ian Hamilton Finlay (1925-2006), wiens kunstwerken als fascistisch gebrandmerkt werden. Marco Daan schreef een mooi stuk over de hetze die in de jaren zestig rondom Finlay ontstond, waar de beschuldigingen vandaan kwamen en waar het toe leidde.
Het duurde dertig jaar voor het toneelstuk Jan Pietersz. Coen van J. Slauerhoff (1898-1936) in 1961 voor het eerst werd opgevoerd door een Amsterdams studentengezelschap, en dan nog slechts eenmalig en in besloten kring. Wat was er aan de hand met het stuk dat Slauerhoff met grote moeite had geschreven? Want een toneelschrijver bleek hij niet echt te zijn.
Hein Aalders, die gepromoveerd is op de poëzieopvattingen van Slauerhoff en vorig jaar het brievenboek bezorgde, onderzocht de bezwaren en weerstand bij (vooral) burgemeesters die uit angst voor oproer en protesten het stuk verboden. Pietersz. Coen (1587-1629) was verantwoordelijk voor de bijna 15.000 doden op de Banda-eilanden. Enja, waarom daar een toneelstuk aan gewijd? Lees en zie hoe de geschiedenis feitelijkheden in steeds een ander licht zet en waar kunstvormen toe leiden. In de Boekenweek wordt het verboden toneelstuk van Slauerhoff in ieder geval opgevoerd. Voor wie het wil zien, meldt zich hier aan!
Hans Olink, die Theun de Vries (1907-2005) ooit voor De Groene Amsterdammer interviewde, belicht in de rubriek de Berliner Beobachter de periode dat De Vries in de DDR toetrad tot de Akademie der Künste. De Vries raakte ten tijde van de Koude Oorlog geïsoleerd in Nederland van zijn collega-schrijvers door zijn lidmaatschap van de CPN. In de DDR maakte hij kennis met Anna Seghers, Bertolt Brecht en Ernst Busch.
Jan Paul Hinrichs in Schoon & haaks die mooie rubriek waarin publicaties van privédrukkers en marginale uitgevers besproken worden. Deze keer over een uitgave van Joeri Olesja, Fritzi Harmsen van Beek, Frans Erens en J.M.A. Biesheuvel.
In De Laatste Pagina een liefdevol eerbetoon aan de Vlaamse dichter Hubert van Herreweghen, die vorig jaar op 95 jarige leeftijd overleed, verzorgd door Paul Arnoldussen.
Het is niet voor te stellen dat bepaalde uitingen verboden worden of kunstenaars en schrijvers worden gebrandmerkt om hun uitingen. Maar dan: alles wat onmogelijk leek, blijkt opeens weer mogelijk te zijn, en zal voer worden voor de toekomstige Parelduikschijvers.
