Een sociale stuntel met diepzinnige gedachten

De van oorsprong Nieuw-Zeelandse en sociaal onhandige Grace onderbreekt het schrijven aan haar roman voor een weekend in de Midlands bij het gezin van een Engelse journalist die haar heeft uitgenodigd na een vraaggesprek met haar over haar werk.

Met deze ene zin is het boek te omschrijven dat Janet Frame heeft achtergelaten zonder dat duidelijk was of dit mocht worden uitgegeven en dat nu door haar bezorgers aan de wereld is prijsgegeven. Toch zegt dit niets over het originele en openhartige proza dat Frame schrijft.  Al op de eerste bladzijde noteert Grace dat het weekend zich opdrong, dat de roman tussen het tweede en derde deel bleef steken en dat ze daarom haar personages maar even vrij liet om gehoor te kunnen geven aan hun drang tot dansen of vliegen en een verhaal over het weekend te schrijven.

Grace is dan ook geen gewone schrijfster, ze is zelfs geen gewoon mens, maar een trekvogel. Het motto is ontleend aan een strofe uit het gedicht De eilanden van Charles Brasch, waarin grutto’s vanuit hun gekwelde baai naar een andere zomer verdwijnen.

Het is zeer voorstelbaar dat de nogal eenzelvige schrijfster die met genoegen in haar appartement in Londen aan het werk is, er tegen opziet om een weekend lang in een onbekend gezin door te brengen. Ze kent alleen Philip Thirkettle, de heer des huizes, die haar heeft uitgenodigd omdat zijn vrouw Anne en zijn inwonende schoonvader uit Nieuw-Zeeland afkomstig zijn.

In de trein vreest Grace hetgeen haar te wachten staat. Haar fantasie gaat met haar op de loop. Ze weet zich bij voorbaat kansloos naast de knappe vrouw van Philip, is bang door de kinderen aangestaard te worden en vreest dat zij als schrijfster met briljante ideeën moet komen die ook al tijdens het vraaggesprek uitbleven. Grace kon met geen mogelijkheid zeggen waar haar boeken over gaan. Ze heeft ze zelf niet eens meer in bezit en moet ze, als voorbereiding op een interview, lenen om te weten wat ze heeft geschreven. Ze heeft weinig affiniteit met haar eigen werk. Een schrijfster loopt vlekken op van uitgever, recensent of agent, zegt ze in haar eigen woorden. 

Als ze eenmaal in de Midlands gearriveerd is, blijkt de schoonvader afwezig en Grace krijgt zijn kamer. Het gezin heeft twee jonge kinderen. Grace zegt dat ze wel raad met hen weet omdat ze vroeger heeft lesgegeven, maar ze voelt zich onthand, net als tijdens de conversaties. Spreken is voor haar rommelig gemodder.

‘Wanneer onze gedachten rondtollen, maken we onszelf vaak wijs dat hun heftige beweging een teken is van hun levendige originaliteit, van het op losse schroeven zetten van vooroordelen en vaststaande ideeën, terwijl het al die tijd waarschijnlijker is dat de machine waarin ze zich bevinden niet meer is dan een geavanceerde betonmolen, en als we klaar zijn met denken, worden die malende gedachten gladgestreken in de onveranderde oude mal en wanneer ze zo uitgehard zijn dat je erop kunt dansen, bouwen, erop kunt reizen, zouden we ons hun eerste bedrog, de hoop die ooit werd gewekt door hun schijnbaar ingrijpende herstructurering, niet eens meer kunnen indenken.’

Ze durft niet tegen haar gastheer en -vrouw te zeggen dat ze een trekvogel is.

‘Waarom zou ze het hun niet vertellen, waarom niet uitleggen? dacht ze bij zichzelf. (…) Toch is het de regel dat mensen bang worden en jaloers zijn wanneer een ander eindelijk heeft vastgesteld wat zijn identiteit is; het maakt dat ze gaan nadenken over hun eigen identiteit, hem gaan afschermen en koesteren uit angst dat hij geleend zal worden of dat iemand zich eraan vergrijpt, en terwijl ze bezig zijn hem te beschermen komen ze met een onaangename schok tot de ontdekking dat hun identiteit niets is, iets wat ze gedroomd, maar nooit gekend hebben;’

Identiteit is een belangrijk thema in dit boek. Soms denkt ze dat Anne en Philip haar ouders zijn. Ze vindt het vreselijk dat identiteiten zo door elkaar lopen. Tijdens het weekend wordt ze overvallen door herinneringen aan hun grote arme gezin in Nieuw-Zeeland, zoals beschreven in Een engel aan mijn tafel en prachtig verfilmd door Jane Campion. Hoewel Frame daar al veel over heeft gepubliceerd, lijkt het verleden haar niet los te laten.

Haar vader George was een spoorman, waardoor ze vaak moesten verhuizen. Hij maakte de eerste wereldoorlog in de loopgraven mee en vertelde daarover dat hij alleen maar wilde overleven en naar huis wilde, hetgeen Grace tot een mooie bespiegeling brengt over de oorlog die door de wind naar de mensen toe geblazen wordt, die binnendringt in mensen, iets van steelt, iets toevoegt, de loop van hun leven verandert.

Philip laat haar voor vertrek nog een schijnbaar interessant viaduct zien. Volgens Grace omdat het ongepast is om iets fraais over jezelf te zeggen. Engeland komt er slecht af vergeleken met Nieuw-Zeeland en dan gaat het niet alleen over het klimaat, maar ook over de innerlijke natuur van de Britten, die te aangepast zijn om nog om echt te kunnen zijn. Van ruilen komt huilen, weet Grace. 

Haar manier van schrijven doet denken aan Jenny Diski, die net zo getormenteerd en eigenzinnig schrijft als Janet Frame. Grace was vroeger bijvoorbeeld bang als de naam van haar moeder werd uitgesproken, want dan was het net alsof ze haar moeder een beetje kwijt was. Dit soort ontboezemingen maken het lezen tot een feest. Janet Frame is een schrijfster naar mijn hart.

Een andere zomer

Auteur: Janet Frame
Verschenen bij: Uitgeverij De Geus
Prijs € 19,90