Wie zich wil wagen aan de gelaagde roman Strikken van Domenico Starnone(1943) moet zich – wellicht – ook even verdiepen in de voorgeschiedenis van dit meesterwerk.
Toen het boek vorig jaar verscheen, was direct duidelijk dat het een aanvulling, zo niet een reactie was op Dagen van verlating, een in 2002 verschenen roman van Elena Ferrante. Wetenschappers uit Padua presenteerden in de zomer van 2017 de resultaten van hun kwantitatieve tekstanalyse van het werk van Ferrante. Daaruit bleek, dat achter haar pseudoniem niemand minder schuilging dan Starnone. Ferrante en Starnone zijn dezelfde persoon. Dit werd bevestigd door de Italiaanse uitgever.

Uitgeverij Atlas besloot tot het vervroegd op de markt brengen van Strikken, waarmee ook in Nederland- zeer tegen de wens van de auteur – een geheim onthuld werd en de identiteit van Elena Ferrante vaststaat.
Terwijl Ferrante samen met haar uitgever in een interview met The Paris Review juist voor anonimiteit pleitte: ‘Een anonieme schrijver geeft de lezer de ruimte hem te leren kennen in de tekst zelf, in zinnen en gedachtepatronen waarin de auteur een zelf kan ontplooien, dat hij zelf niet eens kent.’

Verstrikt
In het lange voorwoord – twaalf bladzijden – van schrijfster Jhumpa Lahiri staat: ‘Strikken gaat over onze dwingende behoefte aan orde, en onze fundamentele afkeer van dichte ruimtes.’ Dat is een vrij ingewikkelde opmerking, maar waarschijnlijk verwijst Lahiri naar de menselijke behoefte aan geborgenheid. Het vertrouwen dat je in een huwelijk van elkaar op aan kunt, dat je elkaar vrijheid geeft, maar ook zekerheid. Misschien ook de zekerheid dat je partner geen rare onverwachte dingen gaat doen. En last but not least, het huwelijk als een soort vesting waarin je je kunt verschansen. Of zoals Shakespeare eens zei: ‘My Home is my Castle!’ Wat Starnone in het verhaal laat zien is dat het huwelijk kan mislukken en dat daardoor het huwelijk een benauwde dichte ruimte wordt. Een gevangenis.

Het verhaal in drie delen wordt verteld vanuit verschillende perspectieven. In het eerste deel zijn de echtelieden Vanda en Aldo aan het woord, vooral door brieven. Het tweede deel laat de twee zien als ze bejaard zijn en in het laatste deel vertellen de twee kinderen Anna en Sandro hun verhaal.

Vervreemd
Ooit ging Aldo, inmiddels 74, vreemd. Zijn verhouding met een veel jongere dame duurde een paar jaar, maar uiteindelijk koos de vrouw voor een jongere man. Aldo keerde terug naar Vanda. Ze heeft hem nooit vergeven dat hij haar destijds in de steek liet. Op de achtergrond spelen de naweeën van de jaren zestig een rol. De vrouw geeft die vrijgevochten tijdgeest de schuld van de dwalingen van manlief. Het lijkt of zij gevangen is geraakt in haar houding ten opzichte van de man. Aan de ene kant verwijt ze hem ontrouw, aan de andere kant dat hij bij haar is teruggekeerd en dat hun verhouding nooit meer hetzelfde zal zijn als ervoor.
De man ziet het juist als een verworvenheid van die tijd, dat je er meer verhoudingen tegelijkertijd op kon nahouden.

Bergman
Wat zich ontrolt voor de lezer is een huwelijksdrama dat doet denken aan Scenes uit een huwelijk van Ingmar Bergman. Twee huwelijkspartners die van elkaar zijn vervreemd, elkaar beloeren en vooral verstrikt zitten in gewoontes, die hun huwelijk alleen maar stuk maken. De vrouw, Vanda, wordt steeds agressiever. ‘Wat ben je toch goed. Wat hebben jullie mannen het toch goed voor met vrouwen. Jullie hebben drie grote doelen in het leven: ons neuken, ons beschermen en ons pijn doen’, voegt de vrouw hem toe. De man trekt zich steeds meer terug. ‘Mij hebben ze (de kinderen, K.W.) door het huis zien dwalen als een ongevaarlijke, praktisch stille geest. En ik geef hen geen ongelijk. Mijn leven heeft zich volledig buiten hen om afgespeeld. Ik ben een schim van een man geweest binnen het gezin, altijd zwijgend, ook wanneer Vanda heel uitbundig mijn verjaardagen vierde, waarbij ze mijn vrienden uitnodigde, en mijn familieleden.’

Aan het begin van Strikken keren Aldo en Vanda terug van vakantie en zien dat er is ingebroken in hun appartement. Alles is overhoop gehaald en de kat Labes, waar een buurman op zou passen, is verdwenen. Daar maken ze zich nog het meest druk over. Prachtig is vooral hoe Starnone het verschil tussen de echtelieden laat zien. De vrouw denkt in haar woede dat het de schuld van de man is dat er is ingebroken. Hij zou het appartement niet goed hebben laten beveiligen. De man daarentegen treurt om het verlies van Labes de kat. Ze bekommeren zich helemaal niet om elkaar, maar zijn gevangen in zelfbeklag en ongeïnteresseerdheid.

Slachtoffers
Zoon Sandro en de dochter Anna komen in het laatste hoofdstuk aan het woord. Vooral de dochter maakt een bittere indruk. Ze voelt zich een slachtoffer van haar ouders. Waarom deed haar vader nooit eens iets leuks met haar, vroeger? Waarom zeurde haar moeder altijd over haar eigen misère in plaats van haar een gelukkige jeugd te geven? De zoon, hij lijkt waarschijnlijk op zijn vader, heeft zich buiten het gekrakeel gehouden. Hij bemoeide zich niet met zijn ouders en daardoor ook niet met hun ruzies en problemen. Dat wordt hem aangewreven door zijn zuster.
Hij vond het leuk om schoenveters van gasten stiekem aan elkaar te binden onder de tafel. Wanneer ze dan opstonden struikelden ze. Zijn vader vond het enig, maar de moeder ergerde zich eraan. Net zoals de ouders zijn de kinderen met zichzelf bezig. Het is hun rotjeugd, hun ellende en enige warmte voor de ouders is er helemaal niet. Wel veel zelfbeklag. En dat gedrag vertonen de ouders ook.

Droste-effect
Verder ontrolt zich nog een mysterie wanneer de dochter aangeeft meer van de inbraak te weten in het appartement van haar ouders. Heeft ze het zelf gedaan? Iemand laten inbreken uit wraak voor haar verpeste jeugd? De foto’s van de minnares van Aldo zwerven na de inbraak opeens door het huis. Weer een wraakactie van de dochter? Zo lijken ook de raadsels weer verstrikt in nieuwe raadsels.
Het hele verhaal is zo geschreven, dat het effect wordt bereikt door een geschiedenis in een geschiedenis. De verpleegster op de blikken van Droste van vroeger; zij stond afgebeeld met een blikje waarop een verpleegster met daarop, enz. enz.
Starnone slaagt erin vanuit een vrij simpel verhaal over een – vooral – mislukt huwelijk, laag na laag op te bouwen en soms licht hij een tipje van de sluier op en krijgen we vooral via de brieven een inkijkje in de zielenroerselen van Vanda en Aldo. Hij is een schilder met de pen en een meester in het componeren van – voor de lezer – ongemakkelijke situaties. Dat is een prestatie van formaat en het boek werd in Italië terecht onderscheiden.