Twintig jaar lang vroeg schrijver en filosoof Dirk van Weelden zich af wat hij moest doen met alle oude papieren die zijn overleden ouders hadden nagelaten: ‘Brieven, dagboeken, scheepspapieren, opschrijfboekjes met adressen en boodschappen, loonadministratie, publiciteitsmateriaal van theaters en kerken, voorlichtingsfolders van burgerlijke en militaire overheden.’ Hij besloot de brieven te gaan lezen. Het boek dat eruit voortkwam, Het voorbeeld van hun liefde, beslaat behalve het leven van zijn ouders en Van Weeldens relatie tot hen, ook zijn eigen leven als jongere en beginnend schrijver. In de vorm van een brief aan zijn dochter, in het boek Chris genoemd, vertelt hij het verhaal.

Ze weet nog niet of het liefde is

De brieven van zijn ouders Ank en Gerrit beslaan de periode van 1948, hij negentien jaar, zij zeventien, tot en met 1950. Gerrit heeft als administrateur aangemonsterd op de grote vaart, Ank zit thuis in Rotterdam bij haar moeder en weet nog niet ‘of het liefde is’ wat ze voor hem voelt. In haar brieven laat zij hem weten dat ze graag wil dat hij gaat studeren zodat hij een betrouwbare man zal zijn met een degelijke baan. Ze is op zoek naar zekerheid. ‘Het briefschrijven tussen Ank en Gerrit is een innerlijke aangelegenheid.’ meent Van Weelden. ‘Al dat geschrijf speelt zich af binnen de denkbeeldige wereld van wat deze twee mensen voor elkaar zijn. Wat zijn ze als hij terugkeert? Kennissen, vrienden, geliefden, verloofden? Met iedere brief die arriveert, gaat het vertrek in het hart open waar de ander logeert.’ Maar het komt goed. Ank krijgt haar zekerheid, Gerrit zijn liefde en samen krijgen ze een gezin.

Schrikbeeld

De ouders hebben allebei zo hun problemen, die doorwerken in huwelijk en gezin. Ank was als meisje ‘de slaaf van haar labiele moeder’ en wilde absoluut niet op haar lijken. Ze studeerde maatschappelijk werk, ging daarna werken en bleef dat doen. Gerrit kreeg een drie jaar durende depressie toen Dirk twaalf was. Met dat schrikbeeld voor ogen keerde Van Weelden zich min of meer van de wereld af door zich enkel bezig te houden met lezen en schrijven, muziek en film. Het leven van zijn vader, diens werkkring, verantwoordelijkheden en depressie en de angsten en innerlijke woede van zijn moeder, maakten dat hij geen behoefte had aan een baan, niet mee wilde doen aan ‘het systeem’, nooit ergens bij wilde horen. Het enige wat hij wilde was schrijven en schrijver worden.

Dat is gelukt. Van Weelden schrijft romans, novellen, essays en artikelen over kunst, literatuur, architectuur en media. En hij is redacteur van literair tijdschrift De Gids. Maar aan het begin van zijn carrière ging het schrijven met veel geworstel en onzekerheid gepaard. Misschien bestaat die onzekerheid nog steeds, want in een interview met Marcel Möring in maart bij boekhandel Donner over Het voorbeeld van hun liefde zegt Van Weelden: “Ik wilde meer doen dan het verhaal vertellen, ik wilde mezelf ook op een bepaalde manier op de proef stellen. Ik heb nog nooit zo’n soort boek gemaakt. (…) Ik wilde dat het een meeslepend, krachtig, kort boek was, wat er toe doet, nú, wat kun je nou leren van het voorbeeld van die liefde, wat kun je nou opsteken van al die strijd.”

Weerspiegeling

Met voorbeeld bedoelt hij het leven van zijn ouders als maatschappelijk voorbeeld van mensen in die tijd, hun bezigheden, vragen en zielenstrijd. Tijdens het lezen van de brieven en de herinneringen die ze oproepen ziet Van Weelden zijn eigen angst en twijfel in Ank en Gerrit weerspiegeld.
Martin Bril, met wie Van Weelden zijn eerste boek publiceerde (Het ABC van Bril &Van Weelden, 1987), schijnt ooit tegen hem te hebben gezegd dat hij meer vanuit zijn hart moest schrijven. Met Het laatste jaar (2013) hoopte hij daarvan ‘een glimp te laten zien, waaruit dat zou kunnen bestaan’. Het laatste jaar heeft het predicaat fictie en handelt over de literaire en persoonlijke vriendschap van twee studenten die schrijver willen worden, allebei zoeken naar de zin van het schrijverschap en samen vier boeken publiceren. Maar fictie of niet, Bril en Van Weelden zijn te herkennen in tal van autobiografische fragmenten. De auteur vertelt het verhaal vanuit het perspectief van een aantal schrijfmachines. Of hij er daarmee in is geslaagd meer vanuit zijn hart te schrijven, blijft de vraag.

Ratio

Ook Het voorbeeld van hun liefde heeft ondanks de beschrijving van Anks en Gerrits en ook zijn eigen gevoelens iets afstandelijks. Van Weelden streeft ernaar het dagelijkse te overstijgen. Op zoek naar de essentie ontstaat er een soms haast onstuitbare woordenvloed: ‘Er zijn ongeveer acht miljard mensen nu, stoere en slappe, excentrieke en gewone, slimme en domme, deftige en volkse, depressieve en psychotische, grappige en gemene, muzikale en amuzikale, Russische en Nigeriaanse, passieve en avontuurlijke mensen. Niemand kan onder die acht miljard de Mens, de Vrouw of de Man een hand geven. Wie om zich heen kijkt ziet dat geen menselijk lichaam symmetrisch is en dat niemand normaal is en het in ieder leven ergens wringt.’ De alinea’s die volgen zijn even vol met van alle kanten belichte redeneringen, met even zo vele opsommingen. De filosoof in hem wil zo compleet mogelijk zeggen wat hij bedoelt teneinde elk misverstand uit te sluiten. Misschien is het dat wat de schrijver nogal ongrijpbaar maakt. De zinnen zijn rationeel, komen uit het hoofd en laten het hart van zowel personages als lezer onberoerd.

In zijn dankwoord spreekt Van Weelden over ‘dit lange en ongewisse avontuur’, wat het schrijven van Het voorbeeld van hun liefde voor hem was. Het kwam neer op radicale keuzes en een versimpelde versie van ‘de geschiedenis, de familie, de karakters en de levens van de betrokkenen, mezelf incluis.’ Voor de lezer is het niet chronologische verhaal af en toe lastig te volgen, is niet altijd duidelijk in welke tijd gebeurtenissen zich afspelen. Eigenlijk zou nog een keer lezen van dit “krachtige, korte” boek de beste manier zijn om de levens van Dirk van Weelden en zijn ouders, hoe versimpeld dan ook, helder op het netvlies te krijgen.