Het nieuwe boek van Dirk Ayelt Kooiman, Het geheim van Carmen, bevat drie korte verhalen. Qua thematiek is er een verband. Ze gaan alle drie over schuld, schaamte en verraad. Ook de hoofdpersonages hebben veel van elkaar weg. Het zijn alle drie mannen, individualisten, tobberig en erg in zichzelf gekeerd. Maar zo nauw als de verhalen qua thematiek op elkaar aansluiten, zo verschillend zijn ze qua stijl en kwaliteit.

De 67-jarige Kooiman heeft een redelijk oeuvre aan romans en verhalen op zijn naam staan, maar wordt nog altijd het meest genoemd in verband met zijn Montyn uit 1982 waarin hij in romanvorm het boeiende levensverhaal vertelde van de schilder, collaborateur, legionnair en Koreastrijder Jan Montyn. Een rode draad in zijn verhalen wordt gevormd door vragen over vervreemding en identiteit. Dat is in deze nieuwe verhalenbundel niet anders.

Het best gelukt is het derde en langste verhaal, Schuld en boete. De zoon uit het huwelijk van een veel oudere man en een jonge actrice zet de bloemetjes buiten omdat hij zich nooit druk hoeft te maken om geld. Het lijkt of hem, een zondagskind, alles vanzelf aan komt waaien. Tot zijn moeder, bij wie hij een kamer huurt, sterft (zijn vader was al overleden toen hij 1 jaar was). Dan blijken de kaarten heel anders te liggen. Moeder laat louter schulden na en de zoon, intussen al een eind in de veertig, ziet zich ineens gedwongen verantwoordelijkheid te nemen voor een eigen leven. Om aan geld te komen kiest hij een heel andere weg dan je als lezer zou verwachten. Er ontspint zich vanaf dat moment een heuse pageturner.
Schuld en boete is verreweg het sterkste verhaal. Het is consistent van vorm en verloop en het is spannend; de hoofdpersoon wordt iemand van vlees en bloed. Bovendien is Kooiman hier als stilist op zijn best.

Helaas kan dat van de eerste twee verhalen niet worden gezegd.
Het titelverhaal is een moderne versie van de Oedipusmythe. Mooi is de dubbele laag die Kooiman in amper 40 pagina’s weet uit te spinnen. Tegenover de Freudiaanse interpretatie van het Oedipusverhaal, toegepast op de psyche van de hoofdpersoon, staat als gespiegeld een schijnbaar alledaagse gebeurtenis in het leven van een probleemkind. Die gebeurtenis voltrekt zich in één dag, in een variant van de Oedipusmythe.
Jammer is dat Kooiman er in kort bestek van alles bij sleept om de lezer toch maar vooral duidelijk te maken wat hij te berde wil brengen: in een kroeg ziet de jongeman, die door zijn vader is weggestuurd, een vrouw wier naam verwijst naar een patiëntencasus van Freud, hij treft een vriend die verzucht: ‘overal waar je kijkt is Freud’ en op straat hangt dan ook nog eens een poster ter aankondiging van het toneelstuk Koning Oedipus. Het ligt er allemaal wel erg dik bovenop, zoals het verhaal ook wel erg letterlijk wordt doordat de zoon zijn vader, na diens donderspeech, toevoegt: ‘Man, val toch dood’ – jawel, door Kooiman zelf gecursiveerd, om te voorkomen dat het de lezer ontgaat.
Door dit alles krijgt je het gevoel dat dit eerste verhaal meer een snel geschetst idéé voor een vertelling is dan een uitwerking daarvan.

Het middelste verhaal, Het eeuwige verraad, is het zwakste van de bundel. Gerard en Marleen, leden van een verzetsgroep, nemen deel aan een overval op een distributiekantoor. Op weg er naar toe zijn ze voor het eerst samen (zonder anderen erbij) en bekennen ze aan elkaar hun verliefdheid. Eén van de twee komt bij de overval om en de overlevende zal nooit iemand deelgenoot maken van hun geheim.
Het manco is hier de verteltrant, die van een jongensboekachtig gehalte is. Er zijn ronduit zwakke zinnen, zoals: ‘Maar die illusie wordt onmiddellijk de bodem ingeslagen’. Hoop, denk je dan als lezer, kan de bodem worden ingeslagen, maar een illusie ís al vergane hoop.

Het niveau van de verhalen wisselt dus nogal. Kooiman heeft eerder bewezen dat hij beter kan.

Het geheim van Carmen

Auteur: Dirk Ayelt Kooiman
Verschenen bij: Uitgeverij De Harmonie (2013)
Aantal pagina’s: 176
Prijs: € 16,90