Volgens de ondertitel gaat het in dit boek om een prognose over de ondergang van het morgenland. Het is de vraag hoeveel waarde zo’n voorspelling heeft als die niet gebaseerd is op de laatste ontwikkelingen. Hoewel dit boek pas dit jaar verscheen, is het al verouderd omdat de dominorevolutie er niet in is opgenomen. Daardoor staan veel conclusies op losse schroeven. Zo komt de Egyptische schrijver met een in de geschiedenisboeken breed uitgemeten profiel van Mubarak, waarin hij als een onschendbare heerser wordt voorgesteld, terwijl hij toch afgelopen voorjaar door een vreedzame volksmacht tot aftreden werd gedwongen.

Het blijft interessant te weten hoe een Egyptenaar, die met een half Deense vrouw in Duitsland woont, de toestand in zijn geboorteland en de omringende Arabische landen inschat. Hamed begon na zijn komst in Duitsland de toestand thuis te vergoelijken, maar werd zich steeds meer bewust van de negatieve aspecten die er aan zijn eigen cultuur kleefden. Hij kwam tot zijn inzicht op basis van de theorie van cultuurhistoricus Oswald Spengler, die culturen ziet als fenomenen met een opkomst en een neergang. Van een islamiet zou je verwachten dat hij de ondergang van het decadente westen zou proclameren – en dat doet hij op het eind ook – maar hij ziet toch eerder de islamitische cultuur ten ondergaan.

Dat komt door het starre karakter ervan. De godsdienstige principes die uit de Koran voortvloeien zoals de jihad en de sharia worden opgevat als onaantastbaarheden. De orthodoxie kan niet ondermijnd worden, omdat er, anders dan in het Westen met de Verlichting, geen intellectuele voedingsbodem bestaat waaruit men kan putten. Consumptiedrang leidt zonder Kant alleen maar tot verwarring, stelt Hamed. Hij vergelijkt de islam met alcohol: zoals er maar één alcohol is, zo is er ook maar één islam. Hervormers moeten hun inspanningen met hun leven bekopen.

Hamed onderbouwt zijn stelling veelal vanuit de psychologie: over de schaamte en het gevoel van minderwaardigheid, die gecompenseerd wordt door superioriteit zoals hij ook bij een sekte in Kopenhagen ziet; de verkramptheid, waarmee men de eigen uitgangspunten omarmt; de monsterlijke ideeën over vrouwenbesnijdenis, waarvan zijn nicht Marfa het slachtoffer werd. ‘Ik wil een koe in Zwitserland zijn,’ zegt een moslima, omdat daar de dieren beter beschermd worden dan de vrouwen in de islamitisch wereld. Hamed noemt Egypte een boerderij met kooimentaliteit waarin iedereen opgesloten zit. Moslims zijn snel beledigd. Hij had een gesprek met de Deense redacteur van de spotprenten over Mohammed en schreef daar een artikel over op internet, maar dat werd in Egypte al snel van de site verwijderd. De vrijheid van meningsuiting stuit op een appeachmentpolitiek, zegt hij, waarmee men zich wil verzoenen met de bestaande macht.

Hamed kijkt ver achterom naar redenen waarom het zover is gekomen. Hij betwijfelt of de islam tot de hoge ontwikkelde Arabische cultuur in de Middeleeuwen leidde en spreekt liever van meezittende omstandigheden. Men maakte gebruik van een machtsvacuüm dat er bestond. Walabieten en het moslimbroederschap hebben de touwtjes tegenwoordig stevig in handen. Hamed stelt zich een ketting voor van vastgeroest stambewustzijn, religieuze gezagsgetrouwheid, leugenachtige seksuele moraal en ondoelmatig onderwijs, die moeilijk kan worden doorbroken.

Uiteindelijk ziet Hamed de islamitische cultuur ten onder gaan door de groei van de woestijn, gebrek aan zoet water en voedingsmiddelen en een bevolkingstoename. Het avondland zal in de val worden meegesleurd door de enorme mensenstroom die het te verwerken krijgt. Maar wie weet hoeft het allemaal niet zo ver te komen, denk ik dan. Anders dan Hamed kon vermoeden zat Mubarak toch niet zo vast in het zadel dat hij eruit gewipt kon worden door (jonge) mensen met een enorme vrijheidsdrang.

Hameds stijl is wat vlak, hetgeen het lezen er niet gemakkelijk op maakt. Ik was daarom blij af en toe iets concreets te lezen, bijvoorbeeld over het gesprek met de Deense redacteur en over het bezoek aan de kunstenaarskolonie Christiana in Kopenhagen. Hamed ziet in de samenklampende krakers een overeenkomst met de islamitische wereld. Zij herinneren hem eraan dat hij in het begin in Duitsland ook zijn eigen achtergrond verdedigde.

Het is moeilijk de argumenten van Hamed op waarde te schatten, omdat hij zich heeft misrekend op de kracht van de bevolking, zoals die in Syrië waar men week in week uit met gevaar voor eigen leven de straat opgaat. Het onderwerp is van groot belang om over te blijven nadenken. Hamed polemiseert graag. Ik zou hem graag zien debatteren met een Egyptische revolutionaire. Misschien heeft Hamed meer hoop gekregen en luidt zijn prognose inmiddels anders.

De ondergang van de islamitische wereld
Een prognose

Auteur: Hamed Abdel-Samad
Vertaald door: Menno Grootveld
Verschenen bij: Uitgeverij Contact
Aantal pagina’s: 208
Prijs: € 21,95