Uitgeverij Cossee diept wel vaker oude vergeten pareltjes uit de literatuur op. Met Vrouw of vos, het meesterwerk uit 1922 van een van de illustere leden van het notoire Britse Bloomsbury genootschap, toont Cossee opnieuw haar fijne speurneus. David Garnett kwam na dit debuut vooral in de actualiteit door zijn escapades en vriendschappen met Virginia Woolf, D.H. Lawrence, Joseph Conrad en H.G Wells; zijn veelbesproken affaire met Duncan Grant en het ultieme schandaal: zijn huwelijk met Angelica, de dochter van zijn voormalige minnaar. Het ten hemelprijzende niveau van zijn debuut bereikte de auteur daarna niet meer, maar zijn naam was gemaakt. Bovendien werd het werk beloond met de Hawthornden Prize en de James Tait Black Memorial Prize, waardoor hij onmiddellijk tot de groten van zijn tijd behoorde.
Metamorfose
Uitgangspunt van het verhaal is een metamorfose. Op zich natuurlijk niet nieuw of origineel. Ovidius deed het hem voor bij de oude Romeinen toen bijvoorbeeld Apollo zijn Daphne in een laurierboom zag veranderen. Kafka liet Gregor Samsa in een kever veranderen in De gedaanteverwisseling. Dat Garnett zijn klassiekers kent, laat hij ook doorschemeren in zijn werk. Hij verwijst letterlijk naar deze voorbeelden. Het middeleeuwse oerverhaal over Reinaert de Vos noemt hij ook als inspiratiebron. Het echte idee kreeg de auteur echter toen hij op zijn geliefde platteland aan het wandelen was met zijn eerste vrouw. Garnett was een echte natuurliefhebber en samen trachtten ze vossenwelpen te spotten. Al vlug bleek dat het daarvoor niet het geschikte moment was en toen sprak hij de legendarische woorden: ‘We zullen niets te zien krijgen. Tenzij jij plotseling verandert in een vos. Ik zou zelfs niet verbaasd zijn.’ Zijn vrouw vond dit een fantastisch idee en Garnett had de basis voor een verhaal. Zijn vrouw was zo enthousiast dat ze het werk zelfs illustreerde met een aantal houtsneden.
Mevrouw Vos
In Vrouw of vos maakt de lezer kennis met de pasgehuwden Silvia en Richard Tebrick. Beiden houden van de jacht. Op een dag gaan ze op hun landgoed nabij Oxford de jacht bekijken en van het ene op het andere moment verandert Silvia in een vos. Meneer Tebrick staat perplex en helemaal verbouwereerd kijkt hij haar een halfuur in de ogen. Hij gaat ervan uit dat alles weer goedkomt en neemt zijn vosje mee naar huis. Daar doodt hij zijn honden en ontslaat zijn personeel en wil vooral verder leven alsof niets gebeurd is. Aanvankelijk verloopt alles goed: Silvia heeft nette manieren, draagt kleren en laat zich gewillig wassen en kammen. Ze luisteren samen naar muziek en spelen zelfs kaartspelletjes, zo goed en kwaad als het kan. Geleidelijk aan sijpelt echter de waarheid en de ware metamorfose door. Silvia kijkt verlekkerd naar de duif in haar kooitje en gaat op eendenjacht in de tuin. Op een gegeven moment is ze niet meer te houden en gaat zich te buiten aan een konijn. Meneer Tebrick wil haar koste wat het kost verder beschermen, maar beseft hoe langer hoe meer dat zijn vrouw daadwerkelijk een vos is geworden. Hij verliest alle controle en moet haar uiteindelijk loslaten. Zij leidt haar eigen leven en komt later trots op de proppen met een nest jongen. Meneer Tebrick leeft verder in vertwijfeling en wanhoop.
Liefdesverhaal met noodlottige afloop
De manier waarop Garnett zijn verhaal aan de lezer voorstelt, is vrij uniek. Hij liet zich, naar eigen zeggen, inspireren door Daniel Defoe. Net als Defoe gebruikt een licht archaïsche stijl om een zekere afstand te scheppen tussen lezer en verteller, en spreekt vaak de lezer zelf aan om het verhaal zo geloofwaardig mogelijk te maken.
De ware boodschap van het verhaal is in vele lagen te vatten. Wellicht de meest plausibele verklaring is dat een relatie niet in een strikt keurslijf te vatten is en dat een zekere vorm van vrijheid conditio sine qua non is om een relatie te doen slagen. Of gaat het om de liefde zelf, die altijd doorgaat, hoezeer de geliefde ook verandert? Misschien gaat het wel over het probleem van de huwelijkstrouw dat Garnett hier tot in het absurde doortrekt. In elk geval is Vrouw of vos een tragisch liefdesverhaal met een noodlottige afloop waarvoor geen allesomvattende interpretatie mogelijk is.
Hoewel het verhaal pure fantasie is, is het evenwel zeer aangename literatuur. De frisse stijl waarin Garnett de lezer alles presenteert nodigt uit tot verder lezen en tot reflectie. Want daar is Garnett duidelijk in: hij wijst de lezer erop dat dit geen kindersprookje is met een happy end, maar een ernstige zaak waar de lezer moet meedenken en meevoelen. Dit hele gebeuren schetst hij met een ondertoon van humor en tragiek die verrassend genoeg uitstekend werkt. Deze late vertaling door Irwan Droog van een schitterend meesterwerk mag er zeker wezen.
