Bik is de korte titel van het onlangs verschenen nieuwe werk van Cor Gout. Naast muzikant en filosoof is deze ex-uitgever van het literair tijdschrift Extaze een veelschrijver in verschillende genres: korte verhalen, gedichten, teksten bij een prentenboek en een leporello, boeken over muziek, songteksten en verhandelingen over filosofische onderwerpen. Bik is zijn debuutroman, hoewel er vraagtekens gezet kunnen worden bij de vraag of het werk onder het label ‘roman’ kan worden gecatalogeerd. Bik is het relaas van het levensverhaal van Hagenaar Simon Johannes Bik, telg uit een geslacht hoedenmakers- en verkopers. Hun zaak Bik hoeden en petten was gevestigd in Geest 32a in Den Haag. Jo, de zus van Bik was de laatste uitbaatster, daarna verdween de hoedenzaak.
Bedrogen in de liefde
De ‘roman’ start in het Berlijn van 1937. Gout geeft een gedetailleerde schets van hoe het culturele en politieke leven eraan toe ging in het vooroorlogse Berlijn. Dat doet hij op een documentair-achtige manier en in een zeer droge stijl. In het eerste hoofdstuk maakt de lezer kennis met Bik. Hij staat in voor het verhandelen van stoffen in opdracht van zijn vader en leert de bevallige Irmina kennen die zelf een stoffenzaak heeft. Ze beginnen een relatie en Bik is helemaal verloren. Hij blijft in Berlijn en met haar hulp zoekt hij een job in de auto-industrie, zijn andere passie. Maar Bik is blijkbaar niet de enige die in de gunst staat van Irmina. In het geheim houdt ze er een relatie op na met de vijftig jaar oudere Ulli die boven de stoffenzaak woont. Bik keert bedrogen en vernederd terug naar Den Haag.
Opnieuw volgt een documentaireschets over de wijk Kortenbos en in het volgende hoofdstuk wordt Bik ingelijfd als een soort spion voor de Duitsers. Hij moet infiltreren in het verzet, maar zijn zwakke karakter zorgt ervoor dat hij daarin niet slaagt. Na de oorlog worden zijn ouders opgepakt voor collaboratie, zijn vader zal pas jaren later als een gebroken man weer vrijkomen. Bik zelf blijft onder de radar wat betreft zijn oorlogsactiviteiten. Hij blijft hunkeren naar zijn verloren liefde Irmina, maar het blijft enkel bij brieven. Zijn zus Jo neemt de hoedenwinkel over en Bik gaat erboven wonen. Het boek kabbelt verder met korte fragmenten uit het verdere leven van Bik: zijn werk, de dood van zijn moeder, zus en broer en zijn uiteindelijke dood in 2007. Hij stierf eenzaam en afgesloten van de rest van de wereld.
Roemloos einde
Bik is moeilijk te duiden als boek. Het kan een documentaireroman of non-fictieroman genoemd worden. De personages en locaties zijn niet fictief, maar misschien is het leven van Bik wel wat geromantiseerd. Het werk is een tijdschets van verschillende rakelings verbonden thema’s over verschillende decennia. De wereld in Berlijn en de opkomst van het nazisme in 1937, de familie Bik, hun hoedenzaak en hun dubieuze rol in de Tweede Wereldoorlog en de nasleep daarvan en de groei van de Haagse wijk Kortenbos. Het bindmiddel is het hoofdpersonage Bik, een fletse figuur met weinig ruggengraat, die het geluk niet vindt en een roemloos einde kent.
In de opbouw wordt elk hoofdstuk voorafgegaan door een accurate beschrijving van het onderwerp. De stijl in deze informatieve stukken is vergelijkbaar met de stijl in de andere hoofdstukken: afstandelijk, zakelijk, koel. Dat maakt het voor de lezer moeilijk om empathisch mee te leven met Bik. Biks hartstocht voor Irmina is tussen de regels door wel ergens aanwezig, maar ergens wringt het. Het kan natuurlijk de bedoeling zijn van de auteur om de koelheid van het personage door te trekken naar de stijl. Verder neemt Cor Gout in zijn werk heel wat voetnoten, brieven en een bronnenlijst op, is het werk doorspekt met foto’s en een lijst met wat men op Biks nachtkastje vond bij zijn dood. Typische elementen die men aantreft in een non-fictie werk en zaken die ook allemaal verifieerbaar zijn.
Een biografie kunnen we het werk niet noemen, daarvoor zijn er te veel fictieve stukken. Voor een roman zijn er echter te veel non-fictie kenmerken. Het boek laat de lezer achter met een dubbel gevoel, het is moeilijk te plaatsen. Een nostalgische, maar zakelijke terugblik op het geslacht Bik in de Geest in Den Haag benadert misschien de beste omschrijving. Een tijdschets, maar zeker niet pakkend of aangrijpend. Cor Gouts debuutroman is op zijn minst apart te noemen, maar daar blijft het dan ook bij.
