De thema’s in het werk van Christine Otten passen als een zwaluwstaartverbinding in elkaar. De schrijfster komt uit een familie van anarchistische en revolutionair-socialistische arbeiders. Net als de zwarte burgerrechtenactivisten in Amerika, vochten ze om het recht er te mogen zijn.
Het eerste thema, het socialisme van de arbeiders, komt terug in Ottens boek Om adem te kunnen halen, het tweede, de zwarte burgerbeweging, in De laatste dichters over de Afro-Amerikaanse dichtersgroep ‘The Last Poets’, en in Als Casablanca over de zwarte zanger Paul Robeson en ex-Black Panther Charles Perry. En nu in haar laatstverschenen roman We hadden liefde, we hadden wapens.

Fictie, non-fictie en muziek
Al eerder, in 2008, had Otten Mabel Williams, de weduwe van de zwarte verzetsstrijder Robert Franklin Williams, geïnterviewd, maar weinig gedaan met het materiaal dat dit opleverde. Het moment dat ze besloot er wat mee te willen doen, was in 2014 bij het zien van de speelfilm over Nelson Mandela. Ze heeft toen ook Williams’ jongste zoon Johnny gesproken, predikant in Detroit. Op deze manier beweegt dit boek zich op de grens van fictie en non-fictie.

Otten koos niet voor het perspectief van de held, Robert Williams, maar afwisselend voor dat van de zoon Johnny, Zijn weduwe Mabel, en Kaila, een meisje dat de zoon van Williams voor school interviewt. Op deze manier wordt het mogelijk je in te leven in de wereld van de zwarte bevolking van Monroe rond de helft van de vorige eeuw. En bijvoorbeeld te begrijpen waarom ook muziek zo’n belangrijke rol speelt in zowel het leven van de zwarte bevolking als in Ottens werk. Met name de zwarte Amerikaanse jazz- en popmuziek. Want, zoals de ik-figuur in de Proloog tot deze nieuwe roman zegt: zolang liedjes in je ‘kop zoemden was alles goed.’ Liedjes maakten het leven van Williams lichter. Ze staan symbool voor een ‘parallelle wereld’ waarin ‘je in een flits ziet wat er achter de dingen is (…), belofte, betekenis, toekomst.’

Defensief verzet
Het moeilijke leven van Mabel en Robert begint, als ze pas getrouwd, een telefoontje krijgen. Otten maakt voelbaar wat daarin werd gezegd. Bij die terugkerende telefoontjes bleef het niet. Door middel van muziek geeft de schrijfster ook nu aan dat het in dit geval niet klopt: Mabel hoorde flarden muziek, ‘maar voordat ik er een echte melodie in kon ontdekken was het geluid alweer vervlogen.’ De oorlog tussen blank en zwart is met andere woorden uitgebroken. Of liever: de oorlog is weer uitgebroken, want veel zwarte activisten waren als soldaat uit de Tweede Wereldoorlog teruggekomen.

Otten beschrijft het verhaal van het zwarte verzet. Een geschiedenis die zij genuanceerd neerzet. Opvallend is dat Williams minder woedend op de blanken is, dan je zou vermoeden. Hij is eerder ‘streng en gewichtig.’ Zijn vrouw is wel boos, maar vooral op haar man die haar en de kinderen een rustig leven ontzegt, hoewel ze begrijpt dat hij juist voor de komende generaties in het geweer komt.

Woede
De roman nuanceert ook een recent, door de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum in haar boek Woede en vergeving, verwoorde visie. Nussbaum neemt Martin Luther King als voorbeeld, wanneer ze stelt ‘dat woede niet alleen niet noodzakelijk is voor het streven naar gerechtigheid, maar ook een grote hindernis voor de ruimhartigheid en empathie die een toekomst van gerechtigheid helpen opbouwen.’
Otten heeft de andere kant belicht, onder meer wanneer zij schrijft: ‘Als er geen recht en bescherming meer is van de wet, stelde Rob, dan kan alleen zelfverdediging moord en doodslag door fanatiekelingen die geloven dat ze in naam van God mogen moorden, voorkomen. Volgens dominee King veroordeelde zelfs Gandhi in zo’n geval zelfverdediging niet.’

Empathie
Otten heeft zich met veel empathie ingeleefd in een wereld die we zouden moeten kunnen begrijpen. En in een houding die zeker niet hoeft te leiden, zoals Nussbaum stelt, tot woede en wraak. Neem het schokkende hoofdstuk waarin Williams op een gegeven moment een blank echtpaar in huis opvangt omdat ze op straat in een woedende menigte zijn terechtgekomen. Als dank vertelden zij blanken, aan de politie ‘dat ze doodsangsten hadden uitgestaan in ons huis, en dat we net een stel wilde dieren waren’ die hen gijzelden.

De schrijfster heeft een nuancering aangebracht in het gangbare beeld van defensief geweld door zwarte leiders en als romancier tevens in wezen een aanvulling gegeven op de filosofie van Nussbaum. Misschien is dat wel de taak van een romanschrijver: de lezer zich met empathie laten inleven in een wereld die hem of haar niet vreemd zou mogen zijn, zoals Otten als kind van revolutionair-socialistische arbeiders zal kunnen beamen. Dat heeft zij zeker bereikt met dit genuanceerde, empathische en mooie boek.

Toneelgroep Urban Mythe brengt We hadden liefde, in verschillende theaters in het land op de planken. Zie hier voor informatie over de speellijst.