Christine Lavant – Het kind

Als kind in voortdurende angst geleefd

Recensie door Kris Mattheeuws

Christine Lavant geldt als een van Oostenrijks belangrijkste schrijvers. Nochtans belandde haar werk in een vergeethoekje. Pas recentelijk is de belangstelling weer opgebloeid en inmiddels wordt gewerkt aan een uitgave van haar verzameld werk. Das Kind is een van haar eerste prozawerken, en tevens ook het eerste in het Nederlands vertaalde werk van Christine Lavant. Het leven en werk van deze schrijfster wordt gekenmerkt door heel wat tegenstrijdigheden, maar veel daarvan zijn terug te leiden naar haar precaire gezondheidstoestand die haar hele leven beïnvloedde.

Lavant werd in 1915 als Christl Thonhauser geboren in het Lavantdal in Karinthië, vandaar haar pseudoniem, in een zeer arm gezin. Vanaf haar geboorte leed ze aan de ‘armeluisziekte’ scrofulose, een ontstekingsziekte van de halsklieren, die ook haar huid en ogen aantastte. Door haar ziekte kon ze nauwelijks naar school en had weinig sociaal contact. Als twaalfjarige werd ze in Klagenfurt opgenomen in de oogkliniek. Het Kind is het autobiografische relaas van de traumatische ervaringen in die instelling. Haar toestand was zo ernstig dat de artsen besloten tot een zeer riskante röngtenbestraling.

Isolement door ziekte

De scrofulose werd hierdoor wel aangepakt, maar de neveneffecten waren minstens even erg: ernstige brandwonden aan hals en gezicht, ernstige gehoorschade en blijvende helse zenuwpijnen. Haar ogen, oren en hals zaten constant in het verband, waardoor ze zich van de wereld afgesloten voelde. Haar situatie leidde opnieuw tot pesterijen en isolement binnen de muren van het koude, afstandelijke hospitaal. Ze beschrijft in een poëtische taal de ervaringen vanuit het oogpunt van een kind dat het moeilijk heeft. Een kind dat worstelt met zichzelf, met haar ziekte, met het geloof en de afwezigheid van enige vorm van affectie. Haar familie zocht haar tijdens haar verblijf in de instelling nooit op.

Dit alles leidde tot een voortdurende angst waarin het kind leefde. Deze werd versterkt door de koude omgeving: hoge ziekenhuisgangen, afstandelijke zusters, steriele omgevingen, vijandige andere kinderen. Op bijna elke bladzijde van deze novelle staat het woord ‘bang’ of ‘angstig’. Veiligheid vindt het kind enkel in de hoeken, want dan is het langs twee kanten beschermd. Af en toe probeert het te ontsnappen aan de realiteit door in een droomwereld van sprookjes weg te vluchten.
Een belangrijke rol wordt ingenomen door de godsvrees van het kind. Dat is op zijn minst tegenstrijdig te noemen. Lavant keerde zich in haar latere leven af van de godsdienst, maar hier weegt ze nog alles af wat ze doet, bang om zonden te begaan. Het kind bidt tot God om haar te helpen, maar vervloekt tegelijk de onmacht waarin het zich bevindt. Wordt ze gestraft omdat ze niet voldoet aan de eisen?

Ambivalentie en moeilijke relaties

Die ambivalentie blijft Lavant haar hele leven aanhangen. Zo staat ze bekend als notoir tegenstander van het nationaalsocialisme, bang voor haar situatie als psychiatrisch patiënte, maar tegelijk laat ze zich helpen door vooraanstaande nazi’s. Ook in haar gedichten trekt ze fel van leer tegen God en de kerk, maar anderzijds is ze voortdurend op zoek naar houvast, troost en verlossing bij een god. Ook streefde ze naar roem als dichteres, maar eenmaal bekend wie achter haar pseudoniem schuilging, was ze helemaal niet tevreden. Haar leven en werk vol tegenstrijdigheden uitte zich ook in haar moeilijke mentale en lichamelijke toestand, en meerdere problematische relaties. Meermaals liet ze zich opnemen in klinieken en behandelen door psychiaters. 

Als dichter bezit Lavant de natuurlijke gave om te spelen met taal. Korte en lange zinnen wisselen elkaar af en vaak ontdekt de lezer meer door wat er niet gezegd wordt. De angsten van het kind schuilen achter en onder iedere frase, uit het geheel spreekt broosheid en kwetsbaarheid. De pijn die Lavant haar hele leven meedroeg, krijgt een vooraanstaande rol in dit korte, maar krachtige verhaal.
Ondanks dit gevecht tegen en met het leven bouwde Christine Lavant een bijzondere schrijfcarrière op. Vooral voor haar dichtwerk viel ze regelmatig in de prijzen. Ze ontving tweemaal de Georg-Trakl-Prijs en in 1970 kreeg ze zelfs de Grote Oostenrijkse Staatsprijs voor Literatuur. In 1973 stierf ze na een beroerte. Haar werk raakte ondergesneeuwd in de vergetelheid, maar wordt nu weer als vaandeldrager van de Oostenrijkse literatuur geprezen.

 

 

Omslag Het kind - Christine Lavant
Het kind
Christine Lavant
Vertaling door: Ria van Hengel
Verschenen bij: Vleugels
ISBN: 9789493186026
64 pagina's

Om Literair Nederland draaiende te houden, zijn wij afhankelijk van vrijwillige bijdragen. U kunt ons steunen via de rode knop. Waarvoor onze hartelijke dank!

Meer van Kris Mattheeuws:

Recent

9 juni 2023

Boeken bieden soelaas in Japanse verhalenbundel

Over 'De bibliotheek van geheime dromen' van Michiko Aoyma
6 juni 2023

Verloren in virtuele escapades

Over 'De lokroep van Elysium' van Ilmar Taska
5 juni 2023

Sms-taal relativeert zelfmedelijden

Over 'Uitzicht van dichtbij' van Megan van Kessel
3 juni 2023

Jonge activisten bieden hoop

Over 'De toekomst is van ons' van Samuel Hanegreefs
2 juni 2023

Voorspelbaar, maar toch boeiend

Over 'Hoeveel ik van je hou' van Esther Freud

Verwant