Vertel, over de kracht van verhalen gaat in grote lijnen over de geschiedenis van de mens toen hij gaandeweg taal tot zijn beschikking kreeg en over de reikwijdte van deze ontwikkeling. Met “verhalen” bedoelt socioloog Christien Brinkgreve alles wat gezegd en geschreven wordt. Vanuit een sociologisch metastandpunt beschrijft zij in nauwkeurige formuleringen twee groepen verhalen: die van individuen en die van de context waarin zij leven. Aan de ene kant zijn er de privéverhalen en aan de andere kant de collectieve verhalen van maatschappij, organisaties, werkomgeving, sociaal domein en politieke en religieuze systemen, waarvan mensen met hun persoonlijke beleving deel uitmaken.

In oude tijden beperkten de verhalen zich tot de relatief kleine groepen waarin mensen leefden; tegenwoordig overbruggen ze de hele wereld. Alle verhalen van de hedendaagse global village krijgen wij mee. Brinkgreve’s boek bestrijkt het hele scala van persoonlijk en openbaar leven, waardoor de lezer zijn eigen leven en dat van anderen op iedere bladzijde herkent. Ook in eerdere boeken, zoals Licht en schaduw en Vroeg mondig, laat volwassen,  laat Brinkgreve al zien hoezeer zij geïnteresseerd is in de persoonlijke verhalen van mensen, ingebed in de maatschappelijke omgeving.

Doel van het vertellen van verhalen is om zowel grip te krijgen op de chaos in ons hoofd als om de wereld om ons heen te begrijpen, stelt ze. Oude verhalen, zoals die uit de bijbel en de Griekse tragedies, verhalen uit de antropologie, mythen, sagen en sprookjes ‘tonen voorbeelden en schrikbeelden over de verleidingen van het leven, richtlijnen voor goed en kwaad en regels voor hoe gemeenschappen dienen te leven,’ zo schrijft Brinkgreve.

Verhaalgebieden die zij bijzondere betekenis toekent zijn onder meer de psychoanalyse en de roman. In de sociologie heersen de grote lijnen, de structuren en patronen van een samenleving. Maar the hot stuff underneath, citeert Brinkgreve Jonathan Franzen, komt uit de roman. ‘Dat is iets waar de sociologie niet bij kan of niet als wetenschappelijke kennis ziet.’

Als voorbeeld waarin de hot stuff en de sociologie samenkomen neemt Brinkgreve de roman Badal van Anil Ramdas onder de loep en ze concludeert: ‘Er worden thema’s en motieven uitgelicht, uitvergroot, literair bewerkt, verwerkt in een verhaal dat inzicht geeft in verhoudingen, gedrag en emoties.’

In vrijwel alle hoofdstukken benadrukt Brinkgreve het belang van het kunnen vertellen van eigen verhalen. ‘Het is de ultieme vernietiging als je niet meer kunt vertellen wat je hebt meegemaakt, omdat mensen het niet geloven, of niet geïnteresseerd zijn’. Een bewijs van haar gelijk stond in de Volkskrant van 4 augustus. Daarin schrijft een man over de depressie en zelfmoord van zijn vrouw: ‘Mijn vrouw […] wilde op deze manier niet verder leven. Daarom wilde ze niets liever dan praten over hoe zij in deze situatie terecht was gekomen en wat ze moest doen om er weer uit te komen. Daar bleek geen ruimte voor te zijn.’

Vertel is ook een persoonlijk boek. Als kind al had Brinkgreve de drang om te willen weten en begrijpen. Het vertellen van verhalen hing daarmee voor haar gevoel samen, want wie zelf verhalen vertelde – zoals de jonge Christien deed aan haar zusje – ‘kan een andere orde creëren’. Tijdens haar studie sociologie miste ze de verhalen van mensen, omdat het in de wetenschap om metingen en getallen draait. En ze verhaalt over haar moeder die na een valpartij in het ziekenhuis terechtkwam en zo zwak werd dat zij niets meer wilde. Brinkgreve maakte toen dagelijks aantekeningen over symptomen en verloop, om, toen haar moeder weer sterker werd, haar de notities voor te lezen. Daardoor kon haar moeder invullen wat ze vergeten was in de maanden na de val.

Ook maatschappijkritiek vinden we terug in Vertel. Via marxisme en communisme komt de schrijfster terecht bij ziekmakende systemen die mensen overbelasten, marginaliseren, ontdoen van betekenis. Vervreemding in arbeid ontstaat door automatisering oordeelt ze, door  hiërarchische structuren waarbinnen mensen weinig te vertellen hebben en het verlies van de band met het werk en het bedrijf waar ze werken. In het moderne kapitalisme zijn mensen ‘beroofd van een leidend verhaal’. Het kwaad ligt bij de neoliberale markteconomie.

In heldere taal bewandelt Brinkgreve tal van kleine zijweggetjes en haalt ze er literatuur bij van gezaghebbende denkers die ook iets te zeggen hebben over het tot stand komen en het belang van de verhalen van mensen en welke plaats ze innemen in het grote verhaal van een samenleving. Een enkele keer leidt dat af van het overkoepelende betoog, meestal voegt het interessante wetenswaardigheden toe.

Wat na lezing overblijft is de conclusie dat je maar beter niet te lang kunt geloven in een afgebakend verhaal, noch een persoonlijk verhaal, noch een collectief, omdat desillusie immer op de loer ligt. Er zijn altijd andere verhalen die andere waarden vertegenwoordigen en bovendien veranderen verhalen onder invloed van de tijdgeest.

Vertel is een rijk boek. Iedere zin is de moeite waard om onthouden te worden, Brinkgreve verliest zich nergens in beweringen die er minder toe doen. Achter in het boek is behalve een literatuurlijst een uitgebreide verantwoording opgenomen van wie waarover is geraadpleegd. Uit die verantwoording kan de lezer die meer over de deelonderwerpen wil weten uitgebreid putten.