Chris Kraus – I love Dick

Een verknipt boek van grote urgentie

Recensie door Els van Swol

Laten we één ding voorop stellen: het gaat in dit boek om de ‘I’ en minder om ‘Dick.’ De I is de schrijfster zelf, Dick is haar geliefde, de Engelse cultuurcriticus Dick Hebdige. Chris beschrijft zichzelf als even bleek, en met dezelfde doordringende blik zoals ze op foto’s staat uit de tijd waarin ze debuteerde (1997). Ze is Chris Kraus, de mislukte filmmaker die na vijf jaar, en een avond bij Dick, weer in staat is een verhaal te schrijven. En daar na twintig jaar een cultstatus mee bereikt.

Brieven
Het eerste deel van het boek bestaat uit brieven die Chris én haar echtgenoot Sylvère Lotringer aan Dick faxen. Een opvallende keuze, want stond de briefroman niet, althans volgens de filosoof Jürgen Habermas, voor ‘de opkomst van de bourgeois literatuur’? Dit boek is het tegenovergestelde en neemt er in woord en daad nadrukkelijk afstand van.
In de brieven komt belangstelling naar voren voor ‘wat mensen samen doen’, meer dan voor ‘wie ze zijn.’ Het zijn in tekst omgezette levens, een distillaat van gevoelens voor elkaar, ‘in principe (…) een soort kunstwerk’ (Sylvère) of ‘een casus’ (volgens Chris). Performatieve filosofie, noemt ze het. In ieder geval, zegt een vriendin van Chris, ‘veel verknipter dan gewoon maar een affaire hebben.’
De lezer bekruipt het gevoel dat alles voortspruit uit verveling en onrust. Alles vervormt heersende conventies, met een behoorlijke dosis humor. ‘Ze [dat is Chris, EvS] las Harlequin-romannetjes, schreef in haar dagboek en krabbelde tekeningen over haar liefde voor Dick in de kantlijn van Sylvères geliefde exemplaar van Heideggers La question de la technique.’

Essays
In de brieven die in het tweede deel zijn opgenomen, zijn ook essayistische stukken verweven. De brieven van Chris aan Dick worden langer, steeds langer en de aanhef ervan steeds korter. Niet zo vaak lees je meer ‘Lieve Dick’ maar: ‘LD’, en soms ontbreekt welke aanhef dan ook.
Chris ontleedt eerlijk haar gevoelens voor Sylvère ten opzichte van die voor Dick: ‘Ik kreeg een relatie met Sylvère opdat ik zag hoe ik hem kon helpen zijn leven op orde te krijgen. Ik voel me tot jou [Dick, EvS] aangetrokken omdat ik zie hoe je me kan helpen mijn leven te ontrafelen…’. Dat laatste doet ze.
En dat niet alleen, want door het werk van Dick te lezen probeert ze ook hem beter te leren kennen. Maar hij verbreekt ‘de verbinding’, zoals Kraus het noemt. Pal voor ze veertig jaar wordt en tot het besef komt dat ‘mannen (…) nog steeds de levens van vrouwen verpesten.’ Vanaf dat moment begint ze zich een beetje voor te laten staan op grote kunstenaars die ze ooit ontmoette, zoals Louise Bourgeois, en gaat ze zich verdiepen in haar joods-zijn (‘Jij bent de Cowboy, ik ben de jid’) en, in een uitvoerige brief c.q. prachtig essay, in de joodse kunstenaar R.B. Kitay.

Gevoel en ratio
Op die manier gaat ratio in het tweede deel van het boek een grotere plaats innemen dan in het eerste deel, waarin gevoelens de overhand hebben. Ook qua taalgebruik, waarin filosofische vaktermen binnensluipen. Het zijn essays die zijn geschreven met als enige doel haar gedachten te scherpen. ‘Begrijp of sterf’, citeert ze Wittgenstein. En begrijpen betekent bij Kraus niet alleen zichzelf, en andere schrijvers begrijpen, maar voor alles dat wat ze als ‘het meest interessante ter wereld’ beschouwt: datgene wat tussen vrouwen gebeurt, ‘want het is het minst beschreven.’ Of zoals de kunstenares Hannah Wilke, die ze citeert, meende: ‘Als vrouwen erin gefaald zijn “universele” kunst te maken omdat we gevangen zitten in het “persoonlijke”, waarom maken we dat “persoonlijke” dan niet universeel en tot onderwerp van onze kunst?’

Een vraag die ook het antwoord aanreikt waarom je je als lezer van deze intieme en persoonlijke brieven geen voyeur hoeft te voelen. De conclusie is gerechtvaardigd, dat dit boek na twintig jaar nog niets aan urgentie heeft verloren. Een schrijfster komt door een affaire haar writers block te boven en geeft openlijk en op humoristische wijze vrouwelijke gevoelens prijs op een manier die ze een performatieve daad noemt. Het leven als kunst, kunst als het leven zelf.

 

Omslag I love Dick - Chris Kraus
I love Dick
Chris Kraus
Vertaling door: Evi Hoste en Anniek Kool
Verschenen bij: Uitgeverij Lebowski
ISBN: 9789048833603
256 pagina's

Om Literair Nederland draaiende te houden, zijn wij afhankelijk van vrijwillige bijdragen. U kunt ons steunen via de rode knop. Waarvoor onze hartelijke dank!

Meer van Els van Swol:

Een uitdaging

Een uitdaging

Over 'Eenling zijn. Een filosofische uitdaging' van Rüdiger Safranski

Recent

Suikerklontje in een glas heet water
8 december 2023

Suikerklontje in een glas heet water

Over 'Ik zeg geen vaarwel' van Han Kang
Een onuitgepakte koffer in elke hartkamer
5 december 2023

Een onuitgepakte koffer in elke hartkamer

Over 'Goudjakhals' van Julien Ignacio
Filosoferen over Dood en Leven
2 december 2023

Filosoferen over Dood en Leven

Over 'Jij en de Dood' van Elisabeth Helland Larsen
Vermakelijk absurdisme in verhalenbundel vol liefde
1 december 2023

Vermakelijk absurdisme in verhalenbundel vol liefde

Over 'Een stroopgraf voor de bij' van Tom Hofland
Waanzinnige necrologie over Von Neumann
28 november 2023

Waanzinnige necrologie over Von Neumann

Over 'De MANIAC' van Benjamín Labatut

Verwant