België kreeg begin 2014 haar eerste Dichter des Vaderlands sinds Emile Verhaeren (1855 – 1916). Charles Ducal was degene die de rol mocht vervullen. Opmerkelijke keuze, vond deze recensent.
Ducal leek altijd een afstandelijke dichter; de titel van zijn verzamelbundel Alsof ik er haast ben (2012) spreekt wat dat betreft boekdelen. En die moet opeens (maatschappelijk) betrokken gedichten gaan schrijven? Ja, dat moest hij, en die richting sloeg hij eigenlijk al in, in de bundel na die dikke verzamelbundel: De buitendeur (2014), weer zo’n veelzeggende titel. Het boek begon met beklemmende gedichten over een jeugd op het platteland, en het ontdekken van de eigen seksualiteit. Verderop in de bundel ging de buitendeur open en was Ducal opeens een dichter geworden die in de buitenwereld stond, en over onderwerpen als de Holocaust, het koloniale verleden van Congo, en het Midden-Oostenconflict schreef. De schaal was wel groter geworden, maar de drukkende sfeer bleef.
Selectieve drietaligheid
Twee jaar later, 29 januari van dit jaar, droeg Ducal zijn titel en functie over aan de Franstalige Laurence Vielle; er zal immers afwisselend voor een Nederlands- en Franstalige dichter gekozen worden. Een taalkwestie die er in België toe heeft geleid dat Ducals Dichter des Vaderlands-bundel Bewoond door iets groters op het omslag voorzien is van nog twee titels: Au-delà de la frontière en Von etwas Größerem bewohnt. Ducal schreef zijn gedichten in het Nederlands, en ze werden voor Franstalige en Duitstalige kranten vertaald. Al die gedichten zijn samengebracht, met ander werk dat Ducal in opdracht schreef: de reeks ‘Zoveel stuk te maken’ bijvoorbeeld, grotendeels voor het oorlogsnummer van Het Liegend Konijn geschreven. Die bijdrages werden alleen in het Frans vertaald. Ook zijn er prozabijdrages opgenomen, zoals de aanvaardingsspeech van het ambt, waarin Ducal reflecteert op zijn nieuwe functie. Ook die zijn vaak niet in alle drie talen beschikbaar. Hier ligt het probleem van Bewoond door iets groters: de selectieve drietaligheid.
Dat het overige werk niet in Duitse vertaling aanwezig is, is merkwaardig en deze keuze wordt nergens uitgelegd. Evenmin zijn de meeste prozabijdrages in die taal te lezen. Even vreemd is het dat alle in het Nederlands geschreven teksten ook in het Frans beschikbaar zijn, maar de in het Frans geschreven prozabijdrage ‘La poésie et le pouvoir’ niet naar het Nederlands vertaald is; wederom zonder opgaaf van reden. Erg jammer. Bewoond door iets groters is daardoor niet de volledig drietalige uitgave geworden die België en Ducal verdienen. De hele uitgave lijkt bovendien ook op een groot, breed publiek te mikken: met de aanwezigheid van een cd en dvd lijkt het boek bedoeld te zijn als een soort Groot Pretpakket dat poëzie bij de mensen kan brengen.
Op de cd zijn voordrachten te horen van Ducal zelf en Frans- en Duitstalige voorlezers. Daarnaast zijn meerdere gedichten op muziek gezet: eens geen statige modern klassieke muziek, maar levendige, vaak wat chansonachtige liedjes. Op de dvd staat een korte, Nederlandstalige documentaire door Jess De Gruyter (helaas zonder ondertitels in de twee andere talen), waarin we meer te zien krijgen over de mens achter alter ego Charles Ducal: Frans Dumortier, die graag op de boerderij werkt en in een toneelgezelschap zit. Een aimabele man die poëzie aan de man kan brengen, en bijvoorbeeld met metselaarsleerlingen Rimbaud ging lezen en hen gedichten liet schrijven.
Van parlando naar lyrisch
Maar nu hebben we het nog niet over de gedichten zelf gehad. Die zitten net wat onder het niveau van Ducals ‘autonome’ werk. De toon van de dichter is in de loop der jaren van een mix van parlando en vervreemding langzaam opgeschoven richting lyrisch, soms Bijbelachtig taalgebruik. Dat register overtuigt toch iets minder. Daarnaast ontbreekt de beklemming van eerder werk. De titel De buitendeur verwees immers ook naar de constante behoefte aan een uitweg, aan een ontsnapping; zowel aan het lot als de locatie. Heden en verleden van conflictgebieden werden over elkaar gelegd, waarna de geschiedenis nog altijd drukkend aanwezig is. Ook in Bewoond door iets groters worden heden en verleden vaak aan elkaar gekoppeld, maar met een iets minder resultaat. Waar die methode goed werkt is bijvoorbeeld ‘Stemadvies’, over zes Leuvenaren die in 1902 gewelddadig omkwamen tijdens een betoging voor het algemeen kiesrecht. Het gedicht roept een gevoel van afschuw over hun lot op, en tegelijkertijd een soort bewondering dat zij voor zo’n nobel doel stierven: ‘Slapeloze nacht vóór de stemming. / Zes mannen staan op uit het plein, / uit de krijtlijn, de koperen bloedplas / en gaan door de straten’.
Charles Ducal was een onverwachte keuze voor Dichter des Vaderlands, maar heeft laten zien dat hij die functie uitstekend heeft ingevuld. Bewoond door iets groters is wat minder dan zijn andere bundels, maar herbergt een verre van verkeerd aantal uitstekende gedichten (‘Lied van de arbeid’ bijvoorbeeld is zeer geslaagd). De toevoeging van cd en dvd om een groter publiek te bereiken is sympathiek, maar het blijft jammer dat het pakket qua drietaligheid incompleet is. En dat kan eigenlijk niet voor een uitgave van de dichter voor heel België.
