Andrew Leander belandt na een lange busreis dronken en verward in een stationsrestauratie. Hij weet niet waar hij is en ‘hij had geen nauwkeuriger besef van de tijd dan ergens tussen middernacht en ochtend. Wel wist hij dat hij het zuiden had bereikt, maar dat hij nog vele uren zou moeten reizen voor hij thuis was’. Zijn toestand is nauwelijks beter als de restauratie gaat sluiten: ‘Hij had zin om naar buiten te gaan en zijn stem te verheffen en in de nacht te zoeken naar alles waarnaar hij verlangde’. In de pagina’s tussen het betreden van de eetgelegenheid en de sluiting ervan heeft de auteur van het verhaal, Carson McCullers, ons meegenomen in de mijmeringen van Andrew over zijn twintig levensjaren tot nu toe. Zeventien ervan bracht hij door in een stad in de staat Georgia – het doel van zijn busreis – en drie in New York. Jaren van eenzaamheid en treurig verlangen met maar een paar vrienden aan wie hij zich nauwelijks durft toe te vertrouwen. Maar ook een jeugd met muziek als troost.

‘Zonder titel’ staat er boven het verhaal. Het is één van de twee langste uit Alle verhalen van Carson McCullers, negentien in totaal. Net als ‘Zonder titel’ zijn ze geen van alle echt autobiografisch, maar in alle zijn wel episodes en sferen uit het leven van de schrijfster te herkennen.

Reuma

McCullers (1917 – 1967) werd geboren in Columbus in Georgia. Ze bleek al vroeg een talentvol pianiste. Haar moeder was ervan overtuigd dat Carson grote roem zou oogsten op de wereldpodia en oefende daarvoor grote druk op haar uit. Haar droom bleek onhaalbaar toen ze reuma kreeg. Een aanvankelijk verkeerde diagnose en dito behandeling bezorgden haar een lang ziekbed, dat ze lezend doorbracht met grote schrijvers als Dostojevski, Proust en Joyce. Ze ging, net als haar geesteskind Andrew hierboven, naar New York, waar ze een cursus creative writing volgde.
Ook de reuma en de mislukte concertcarrière zijn in haar verhalen terug te vinden. Zoals in ‘Wunderkind’, haar eerste in een tijdschrift gepubliceerde stuk, geschreven onder haar meisjesnaam Smith, toen ze zeventien was. In dat verhaal verschijnt pianiste Frances op haar pianoles met ‘trillende pezen die van haar knokkels naar beneden liepen, de zere vingertop omwikkeld met een vuile pleister die omkrulde’. Haar (van geboorte Duitse) docent blijft maar zeggen dat ze een ‘Wunderkind’ is. Het is een prestatiedruk waaronder Frances uiteindelijk bezwijkt.

We herkennen McCullers’ huwelijkservaringen – ze trouwde twee keer met James R. McCullers wiens achternaam ze bleef voeren – in ‘Moment van het uur erna’. Het beschrijft een echtpaar dat elkaar met de whiskyfles steeds in de buurt afwisselend liefheeft en haat en de leegte tussen hen bevecht.

Eenzaamheid

McCullers schuwde geen enkel onderwerp. Toen ze drieëntwintig was verscheen haar eerste roman die haar blijvende bekendheid zou bezorgen, The Heart is a Lonely Hunter (In Nederland verschenen als Het hart is een eenzame jager) over eenzaamheid, afwijzing en verlating, over seksuele geaardheid, rassendiscriminatie en klassenverschillen. Opnieuw werd ze een wonderkind genoemd. Haar tweede roman, over homoseksualiteit binnen het leger, zorgde voor veel beroering. In totaal schreef ze vijf romans voor ze in 1976 stierf aan een hersenbloeding.
De vijf romans zijn allemaal vertaald door Molly van Gelder deze bundel verhalen ook van een nawoord voorzag. Ze schrijft onder meer dat McCullers zich verbonden voelde met het eenzame bestaan van mensen die buiten de maatschappij vallen door hun uiterlijk of hun sociale status. Zelf was ze wit, maar ze voerde zwarte personages met evenveel inlevingsvermogen op als witte.

Hoewel haar concertloopbaan mislukt was, bleef muziek één van McCullers’ liefdes. In bijna elk van de negentien verhalen komt die dan ook terug, hetzij in personages die musici zijn, hetzij in op de muziek geïnspireerde beeldspraak of vergelijkingen. Dat betreft dan vooral klassieke muziek en fuga’s van Bach in het bijzonder. Als zijn ex-vrouw Elizabeth in ‘Tijdelijk verblijven’ een prelude en fuga van Bach speelt, zoals ze dat vroeger deed, confronteert deze muziek John Ferris bijvoorbeeld met zijn manier van omgaan met mensen. Ze hebben elkaar acht jaar niet gezien, Elizabeth is hertrouwd en John heeft eveneens een andere, onduidelijke, liefde. Ze zien elkaar een paar uur bij Elizabeth en haar gezin thuis. Met als kantelpunt het stuk van Bach dat zij speelt. John wordt overvallen door het gevoel dat hij bij niemand meer echt hoort.

Koning

De verhalen snijden ernstige zaken aan en zetten in enkele bladzijden een krachtige psychologie neer van de betrokkenen, zoals in het geval van genoemde John Ferris ten huize van Elizabeth in deze zin: ‘Zijn eigen leven leek zo eenzaam, een broze zuil die niets meer draagt, tussen de brokstukken van de jaren’. Toch hebben de verhalen een lichtheid van toon die ze soms des te tragischer maakt. Een ontroerend voorbeeld daarvan is ‘Madame Zilensky en de koning van Finland’. Het hoofd van een muziekopleiding, Brook, heeft madame Zilensky als docent binnengehaald. Ze is erg goed in haar werk – ze is tevens componist van symfonieën – maar Brook ontdekt geleidelijk aan dat ze een pathologische leugenaar is als het gaat over haar leven. Zo zou ze zelfs de koning van Finland in een slee hebben zien passeren. Als Brook haar vertelt dat Finland geen koninkrijk is en haar verhaal dus niet waar kan zijn, vlucht ze in nieuwe leugens. Tot Brook zelf een draai maakt door te zeggen: ‘Ja. Uiteraard. De koning van Finland. Aardige man?’

Iets dergelijks gebeurt in ‘Een boom, een steen, een wolk’. Daarin treft een twaalfjarige krantenbezorger op de vroege morgen in een streetcar café een man die over een bierpul gebogen zit en plotseling een gesprek met de jongen begint over liefde. Hij laat daarbij foto’s zien van de vrouw die jaren geleden bij hem is weggegaan. Liefde is voor hem een theorie geworden. Hij doet zijn verhaal tegen de krantenjongen terwijl de barman de twaalfjarige meewarig probeert te waarschuwen voor deze gek. Nadat hij is vertrokken vraagt de jongen aan de barman of hij dronken was of een mafkees: ‘Of toch niet?’

Tenslotte is er het tweede lange verhaal, het aangrijpende en diep tragische ‘Wie heeft de wind gezien?‘ Ken Harris, de schrijver van één bejubelde en een daarop gevolgde mislukte roman, verkeert in een writer’s block en raakt steeds verder geïsoleerd in dronkenschap en wanhoop en zelfs waanzin. Zijn vrouw verlaat hem omdat ze zijn gedrag niet meer aan kan. Schokkend is de passage waarin hij op een leeg vel de letters x en r tikt om maar tikgeluiden te horen. En dan typt hij ‘De luie bruine vos sprong over de slimme hond’. In die Nederlandse vertaling gaat helaas de diepe tragiek ervan verloren. De zin, bekend als ‘The quick brown fox jumps over the lazy dog’, is immers het nietszeggende pangram waarmee louter alle letters van het toetsenbord worden uitgeprobeerd. In het origineel van McCullers luidt hij subtiel anders: ‘The lazy brown fox jumped over the cunning dog’, waardoor de vos juist lui is en de hond slim. Harris herhaalt hem een paar keer. Schrijnender kan zijn writer’s block niet worden beklemtoond.

Bijna alle personages van McCullers zijn buitenstaanders, mensen die over de rand dreigen te vallen, vervreemd raken van wat normaal wordt geacht. Bange mensen. Maar ook mensen van alle tijden. De Leanders, de Ferrissen en Harrissen, ja zelfs de Zilensky’s, leven ook in onze tijd. En ze confronteren ook ons met onze eigen diepste angsten. Dat is de kracht van de verhalen van McCullers.