Hoe leer je een land echt kennen? Bezoek je hotspots en toeristische trekpleisters, plekken die als ‘typisch’ bekendstaan? NRC-journalisten Carola Houtekamer en Freek Schravesande pakten het voor hun boek Afrit Akersloot, een bundeling van stukken die eerder al in de krant verschenen, helemaal anders aan: ze zochten onbestemde plekken op, ‘non-descripte plaatsen waar je met grote vaart doorheen rijdt op weg naar je bestemming, maar nooit halverwege even uitstapt en een ommetje maakt’. Snelweghotels, industrieterreinen, luchthavens, campings, volksbuurten, kerncentrales: op het eerste gezicht valt er niets te beleven en wil je er zo snel mogelijk weg, maar als je lang genoeg blijft rondhangen en je ogen flink de kost geeft, zijn het boeiende bestemmingen. Ze tonen een land zonder opsmuk, naakt, gewoon zoals het is.
Het concept is niet helemaal nieuw. In 1983 ondernam de Argentijnse schrijver Julio Cortázar (1914-1984) bijvoorbeeld al eens een reis door Frankrijk met zijn vrouw Carol Dunlop. Zonder de snelweg te verlaten bezochten ze toen alle vijfenzestig parkeerplaatsen tussen Parijs en Marseille alsof het wereldwonderen waren in plaats van banale doorgangsplekken. Het verslag van die reis, De autonauten van de kosmosnelweg, is een heerlijk boek, een lofzang op de verwondering over het alledaagse.
Maar het uitgangspunt van Afrit Akersloot is anders. Er staan echte fly-on-the-wallreportages in, journalistieke stukken met veel human interest die meer willen registreren dan uitleggen. Interessant wordt het vooral wanneer ons een blik achter de façade van het dagelijkse leven wordt gegund, bijvoorbeeld door het onderbetaalde kamermeisje dat de spullen terugvindt die we hebben achtergelaten in de hotelkamer die zij moet schoonmaken: ‘De sokken, de vieze onderbroeken, de lege glazen, de lachgaspatronen, de drugs, de vlekken, de volle condooms, mensen kennen geen schaamte.’ Of door de koks en obers die met plaatsvervangende schaamte toekijken terwijl hotelgasten zich volvreten aan het all-you-can-eatbuffet waar zij al voor dag en dauw eten naartoe slepen. Alleen is het jammer dat de auteurs op zulke momenten niet een beetje doorvragen. Hoeveel van dat voedsel wordt er eigenlijk weggegooid? En als er ontradingscampagnes bestaan tegen roken of alcohol, waarom dan niet tegen horecagelegenheden die hun klanten stimuleren om zich op korte tijd vol te stouwen met calorierijk voedsel?
De rafelrandjes van de samenleving, de dingen waar we liever van wegkijken, van fetisjisten die op Schiphol rondhangen bij de damestoiletten tot kleine criminelen op campings of in achterstandswijken, zijn ruimschoots vertegenwoordigd. Soms leidt dat tot verrassende inzichten. Neem bijvoorbeeld de reportage over de Haagse Spoorwijk, thuisbasis van de Quote 500-bende, die de lijst met rijke Nederlanders gebruikte om in te breken op interessante plekken. Voor justitie of de buitenwereld is zo’n bende een vorm van ‘georganiseerde misdaad’, terwijl uit die reportage nu net blijkt dat die jongens maar wat aanmodderen en niet veel kaas hebben gegeten van organisatie.
Toch hadden de auteurs ook voor deze reportage een beetje meer mogen doorvragen. De solidariteit van een achterstandswijk met lokale criminelen (‘een Spoorwijker schijt niet in zijn eigen nest,’ noemen de locals dat fenomeen), roept nogal wat vragen op. Heeft die samenhorigheid niet net zo goed te maken met een angstcultuur, met omerta? Ook in Napels zijn er wijken waar niemand met de politie spreekt, maar dat is niet alleen een kwestie van al dan niet misplaatste solidariteit: het is er gewoon verdomd gevaarlijk om misdadigers aan te geven.
Naar hedendaagse normen zijn de krantenstukken in dit boek al behoorlijk lang: het moet blijkbaar steeds korter en beknopter. Toch zouden ze dus nog wat diepgravender mogen zijn, al lijkt het onwaarschijnlijk dat kranten nog veel tijd en plaats kunnen of willen maken voor ‘slow journalism’ en lange reportages. Tot slot had dit boek op stilistisch gebied nog wat meer ademruimte mogen krijgen: korte, jachtige zinnetjes overheersen. In de journalistiek is snelheid misschien de norm geworden, voor een boek willen lezers nog wat tijd nemen en mag het allemaal wat trager gaan.
