In 2019 overleed in Paramaribo Bea Vianen, de meest gelezen Surinaamse auteur in de jaren zeventig en tachtig. Omdat haar werk van onschatbaar belang is voor een beter begrip van de ontwikkeling van Suriname, werd vorig jaar de herziene versie van haar debuutroman Sarnami, hai of Suriname, ik ben opnieuw uitgegeven. De kern van Vianens verhalen is de lastige verhouding tussen de verschillende etnische bevolkingsgroepen van haar land. Zelf is ze het kind van een gemengd huwelijk en ze spreekt dus uit eigen ervaring. Daarnaast staan in haar werk de vele tegenstellingen centraal in een land dat nog steeds bepaald wordt door zijn koloniaal verleden. De beklemmende verstikking van het harde leven staat in schril contrast met de drang naar vrijheid die Bea Vianen in nagenoeg al haar boeken nastreeft.
Suriname, ik ben vertelt het verhaal van S., een tienermeisje dat zonder moeder opgroeit in de arme wijken van Paramaribo. Zich bewust wordend van haar eigen identiteit gaat ze op zoek naar waar ze vandaan komt, wie waren haar grootouders en moeder? Haar vader, een norse, autoritaire man, is enerzijds streng, maar anderzijds ook onverschillig tegenover S. en haar broertje Ata.
Ze gaat naar school en blijkt daar ook goed in te zijn. Ze wil graag verder studeren, haar vader ziet een andere rol voor haar weggelegd. Dit coming-of-age verhaal toont hoe S. opgroeit tussen een mengelmoes van jongeren met een verschillende achtergrond: Chinezen, Hindoes, Javanen, zwarten. Wat ze wel gemeen hebben is hun armoede en hun trouw aan de eigen culturele tradities.
Benauwend keurslijf
S. wordt volwassen, ziet de veranderingen aan haar lichaam en ziet hoe vriendinnen met jongens ‘omgaan’. Ze wil ook losbreken, maar seks is voor haar een stap te ver. Voor het eerst krijgt de lezer haar naam voluit te horen, Sita, als de godin van de vruchtbaarheid. Ze voelt zich aangetrokken tot Islam, een moslimjongen, maar kan natuurlijk niet openlijk met hem omgaan. Ze heeft immers gezien hoe haar vriendin Seliha zware klappen kreeg van haar vader omdat ze met de verkeerde jongen omging. Toch blijft ze gecharmeerd door Islam. Er volgt een spel van aantrekken en afstoten, tot het onvermijdelijke gebeurt. Sita wordt verkracht, raakt zwanger en moet trouwen. Om te ontsnappen aan het keurslijf van haar leven en haar vrijheid te herwinnen, moet ze uiteindelijk een hartverscheurende keuze maken.
Suriname, ik ben leest heel vlot. De eenvoudige woordenschat en korte zinnen dragen zeker bij tot de leesbaarheid. Vianens stijl is zeer direct en soms hard. Ze gaat niets uit de weg, schrijft niet omfloerst en laat scheldpartijen tussen de verschillende groepen hun gang gaan om de tegenstellingen nog dikker in de verf te zetten. De kommer en kwel van het harde leven in de moeilijke buurten van Suriname worden accuraat beschreven en ze slaagt erin om de juiste sfeer te creëren. De omgeving wordt zeer nauwgezet weergegeven waarbij alle zintuigen aan bod komen. De lezer snuift als het ware de geuren, smaken en kleuren op van het Surinaamse leven.
Vanuit vrouwelijk perspectief
Belangrijk in dit hele werk is het vrouwelijke perspectief. Alles wordt vanuit de ogen en belevingswereld van Sita beschreven. Vianen schetst het beeld van de onderdanige en gehoorzame vrouw, maar geeft haar een stem en doet haar hunkeren naar de vrijheid waarvoor ze uiteindelijk zal kiezen. De mannen in het verhaal zijn hard, ruw en gewelddadig. Ze behandelen de vrouw wreed en zijn onverschillig tegenover liefde, kinderen en lossen problemen op met de vuisten. Het leven voor een vrouw in deze context leidt steevast tot ongewenste zwangerschap en een ongelukkig huwelijk. Vianen heeft dit zelf gezien in haar eigen familie en probeert door haar werk een uitweg te bieden. Sita moet keuzes maken. Ze wil een zelfstandige vrouw zijn , een eigen leven leiden en vecht voor haar plek in die moeilijke maatschappij vol tegenstellingen. Tevergeefs, zo lijkt het aanvankelijk, maar uiteindelijk zal ze uitbreken.
Suriname, ik ben is het hartverscheurend verhaal van een jonge vrouw die moet opboksen tegen een wereld waarin haar plek op voorhand is bepaald door culturele tradities. Vianen toont dat het streven naar vrijheid het hoogste goed is, maar laat tegelijk zien dat men daarvoor soms grote offers moet doen. Haar werk blijft belangrijk en actueel, en grijpt nog steeds naar de keel, meer dan vijftig jaar na datum.
