In september 2014 reed in Haaksbergen bij een demonstratie van monstertrucks, er een het publiek in. Er kwamen drie mensen om bij dit ongeluk. Dit gegeven inspireerde Bart Smout tot zijn tweede roman De geboorte van schuld, een intrigerend en boeiend verhaal. Het is alweer tien jaar geleden dat hij debuteerde met Lege Lijnen. Smout mag dan misschien niet zo bekend zijn bij het grote publiek, maar hij heeft wel verschillende literaire paden bewandeld. Zo was hij redacteur van het literaire tijdschrift Titaan en stond op het podium van verschillende festivals waaronder Lowlands.
Het ongeval
De geboorte van schuld is opgebouwd rond het klassieke thema van schuld en boete, maar ondanks dat klassieke gegeven is het een verrassend fris en degelijk verhaal. Alles draait rond Dylan Rutven, monteur bij een garage die bijklust als chauffeur bij evenementen. Bij een demonstratie met een monstertruck gaat het mis. De rem hapert en hij rijdt in op het publiek. De balans is zwaar: vijf doden. Daarna begint het psychologische steekspel over schuld. De maatschappij acht de chauffeur schuldig en rechercheur Tahiri, belast met het onderzoek doet er alles aan om Dylan achter de tralies te krijgen. Waarom drukte hij niet eerder op de noodknop? Was hij niet te vermoeid van zijn nachtclubbezoek de avond voordien? Voor Dylan is het aanvankelijk een ongeval waaraan hij geen schuld heeft. De veelheid aan beschuldigingen en – valse – bewijzen zorgen echter voor een knagend gevoel, waardoor hij gaat twijfelen aan zichzelf.
Universele schuld
Alles en iedereen laat hem in de steek, hij kan alleen nog terecht bij de Bulgaarse nachtclubdanseres Leda. Op dat moment neemt de auteur een zijweg en in de vele nachtelijke gesprekken die Leda en Dylan met elkaar voeren en krijgen we een overzicht van hun beide levens. Beiden lijken het slachtoffer te zijn van een ongelukkige jeugd en van de keuzes die ze eerder in hun leven maakten. Zijn ze schuldig aan de situatie waarin ze zich nu bevinden? Dylan vraagt zich luidop af of je niet met een soort schuld geboren wordt die op de een of andere manier later in je leven tot uiting komt. Feit is dat de tragische achtergrond van beide protagonisten absoluut een groot aandeel heeft gehad in hun huidige situatie. In het achtergrondverhaal komen nog veel meer thema’s aan de orde waarin schuld en boete een hoofdrol spelen zoals misbruik, mensensmokkelaars, prostitutie, drugshandel.
Verrassende wendingen
Smout slaagt erin verrassend uit de hoek te komen. Het eerste hoofdstuk opent met een jonge moeder en haar zoontje Jonathan die zich klaarmaken om naar een demonstratie van monstertrucks te gaan kijken. Het vervolg laat zich al snel raden. De lezer echter krijgt het gevoel dat de moeder het hoofdpersonage wordt van het boek, maar niets is minder waar. Vanaf hoofdstuk twee stapt Smout over op de ik-figuur, Dylan en verschijnt de moeder slechts sporadisch nog in het verhaal. Het feit dat hij haar op de achtergrond aanwezig houdt, zorgt er wel voor dat het schuldgevoel de hele tijd latent aanwezig blijft. Aan het eind van het boek lijkt Dylan de keuze te hebben gemaakt een andere weg in te slaan, het leven opnieuw te beginnen, ver weg van alles en iedereen die hem ooit lief was. Hij gaat daar heel ver in, maar verrassend genoeg laat Smout hem op zijn stappen terugkeren in een aangenaam, maar bizar en open einde.
Rake karakterisering
Smout schrijft in korte, eenvoudige zinnen. Daardoor leest het boek zeer vlot en ben je als lezer nauw betrokken bij het gebeuren en de personages. De karakterisering is uitstekend en de empathische identificatie met de tragische hoofdpersonages verloopt probleemloos. Net als Dylan, gaat de lezer zich vragen stellen bij de onorthodoxe manier waarop rechercheur Tahiri absoluut zijn gelijk wil halen en hoe hij manipulatief omgaat met de gedachten van Dylan.
De worsteling met het ongeluk en de schuld die Dylan met zich meedraagt, is loodzwaar en doet hem verrassende keuzes maken. Precies die wendingen maken het verhaal uiterst interessant. Ook na het lezen ga je als lezer nog verder met de vraag over schuld en boete. Wie is nu eigenlijk schuldig? Is er wel iemand schuldig? Moeten we het noodlot niet als onderdeel van het leven gaan beschouwen? Allemaal vragen die Smout in zijn boek opwerpt en waarover hij, zonder expliciet te zijn, de lezer laat nadenken. Net als rechercheur Tahiri, gaat ook Smout manipulatief te werk en kruipt hij in het hoofd van anderen, het hoofd van de lezer.
