Hoe ziet het leven eruit voor een moslim in het Amerika van vandaag? In Treurzang voor een thuisland probeert de Amerikaanse toneelschrijver met migratieachtegrond Ayad Akhtar daar een antwoord op te geven. Het boek is een gefundeerde en ontroerende aanklacht tegen de Amerikaanse samenleving van vandaag, maar misschien is die wel altijd zo geweest. Akhtar, zoon van Pakistaanse ouders, is net aan zijn proefstuk toe. In 2013 schokte hij weldenkend Amerika met zijn toneelstuk Disgraced waarvoor hij de Pulitzerprijs kreeg. Daarin voert hij Amir op, een moslim die voor zichzelf een normaal leven tracht op te bouwen in Amerika na 9/11. In Treurzang voor een thuisland trekt de auteur de lijn door en schetst hij een onthutsend beeld van een moslimvijandige wereld die na de verkiezing van Trump in 2016 alleen maar erger is geworden.
Documentaire roman
Het boek wordt een roman genoemd, hoewel het eigenlijk een amalgaam is van verschillende verhalen door de jaren heen. Daardoor komt het misschien wat chaotisch over. Maar het is wel een zeer relevant boek met enkele ‘tranches de vie’ uit het leven van de schrijver zelf. Soms is het beschouwend, soms heel kritisch en het komt heel vaak over als documentaire. Toch benadrukt de auteur dat het een roman is. Hij heeft feit en fictie vermengd, geheel in Trump-stijl ‘fake news’ gebruikt om enkele zaken duidelijker te stellen, ongeacht of ze hem nu al dan niet zijn overkomen, maar ongetwijfeld realistische gebeurtenissen in zijn omgeving.
Akhtar is de zoon van een gerenommeerd cardioloog die zijn nieuwe thuisland omarmde en de verpersoonlijking was van de ‘American Dream’. Trump behoorde tot zijn patiënten en hij bleef Trump tot het einde steunen. Zijn moeder bleef worstelen met de migratie en verlangde naar het oude leven in Pakistan. In deze spanningsboog trachtte Ayad een leven op te bouwen in dit vreemde land. Het ‘land van de vrijheid’ krijgt in zijn relaas een wrange bijklank. Aanvankelijk ziet hij zwarte sneeuw, moet vechten om te overleven en wordt uitgespuwd door de witte meerderheid. De ontmoeting met miljardair Riaz geeft hem nieuwe inzichten. Riaz leert hem hoe het werkelijk in elkaar zit in Amerika en het beeld dat geschetst wordt is onthutsend. Amerika is christelijk tot in zijn diepste wortels, maar draagt de waarden ervan helemaal niet uit. Als moslim en kind van Pakistaanse ouders hoor je er gewoon niet bij.
Hij voelde zich buitengesloten
Na 9/11 ging Akhtar zich ook anders gedragen, hij voelde zich buitengesloten, en dit droeg bij tot de verdere verwijdering tussen hem en zijn thuisland waarin hij zich helemaal niet thuis voelt. De verschillende anekdotes geven een haarfijne analyse van de ongelijkheid in de Amerikaanse samenleving op verschillende vlakken. De pure machteloosheid wanneer hem bij een bloeddonatie na 9/11 wordt nageroepen dat men zijn bloed niet nodig heeft. Ook de uitspraak dat Trumps muur er maar vlug moet komen ‘om die fucking apen zoals jullie buiten te houden’ spreken boekdelen. Het beeld van de hedendaagse Amerikaanse samenleving is helemaal niet zo fraai als wel wordt voorgesteld. Het is een sluimerende vulkaan die op elk ogenblik kan uitbarsten op diverse vlakken van de samenleving: economie, politiek, religie, migratie. Akhtar schrijft dat hij onder invloed van zijn vroegere docent filosofie zijn dromen heeft leren duiden en dat die voorspellende gaven hebben. Wat hij voorspellend beschrijft is akelig correct en actueel, denk aan de bestorming van het Capitool in januari 2021.
Twijfels of het goed komt
Dankzij de inzichten en tips van Riaz slaagt Akhtar erin ook miljonair te worden, maar hij is er niet onverdeeld gelukkig mee. In Amerika is geld ook de motor die alles kapot maakt. Land en bevolking kijken aan tegen een gigantische schuldenberg, een bubbel die maar een prikje nodig heeft om alles te verliezen. Wie vandaag wil overleven in Amerika kan enkel het hele systeem omarmen en zich laten meedrijven met de onaflatende geldstroom en hopen dat alles goedkomt. Akhtar heeft er zijn twijfels over, dat laat hij ook duidelijk doorschemeren in de vele beschouwingen. De stijl is bijwijlen meeslepend, soms poëtisch, dan weer sec en informatief. Hij schrijft in vloeiende volzinnen van wel tien regels lang, om daarna zijn frustratie uit te schreeuwen in korte en gevatte boutades.
Treurzang voor een thuisland is een belangrijk boek. Akhtar stelt de diagnose van een ziek Amerika en waarschuwt zijn bevolking voor de duistere afgrond waarin het land zich dreigt te storten. Hij doet dit in een aangrijpende, soms verbijsterende mix van anekdotische vertellingen, levensbeschouwingen en eerlijke autobiografische ervaringen van een Amerikaan met een migratieachtergrond die het steeds moelijker heeft met de evolutie in zijn geboorteland, zeker in het Trump-tijdperk. De ‘American Dream’ is voor vele hardwerkende immigranten een fabeltje en zelfs een ware nachtmerrie geworden.
