Arnon Grunberg, roman en toneelschrijver, essayist en verslaggever neemt een bijzondere en eervolle positie binnen de Nederlandse letteren in. Hij heeft vroeg in zijn carrière aardig wat prijzen gekregen, niet alleen in Nederland maar ook in België en Duitsland. Elke dag staat er een stukje van hem, Voetnoot, op de voorpagina van de Volkskrant, met commentaar op het leven. Als ‘embedded‘ journalist voor verschillende kranten maakte hij rapportages over zijn meereizen met militaire missies in Afghanistan en Irak. Hij schreef over Guantanamo Bay, het undercover werken als kamermeisje in een Beiers hotel, een vakantie met een Hollandse familie in Griekenland. Geen Nederlandse schrijver doet hem dat na. Hij is uiterst productief en veelzijdig en wat hij publiceert is meestal de moeite waard. Zijn publieke optredens worden goed bezocht en het vrouwelijk deel van het publiek vindt hem charmant. Zijn werk is in zo’n veertig landen uitgegeven. Deze maand nog is zijn toneelstuk Hoppla, wir sterben, geregisseerd door Johan Simons, bij de Münchner Kammerspiele in première gegaan.
Voor zijn recente fictiewerk Het bestand trok hij de aandacht van het publiek door zijn hersenactiviteiten bij het schrijven ervan door neurowetenschappers te laten onderzoeken. Ook driehonderd lezers van het werk hebben hun hersenactiviteiten laten meten. Wat precies de vraagstelling bij dat onderzoek was en over wat het heeft opgeleverd is de wetenschap echter verdeeld.
De hoofdpersoon in Het Bestand, Lillian, is niet gelukkig met de wereld en met zichzelf. Ze ervaart op internet hoe ze mannen weet te boeien en zelfs tot ondergang kan brengen met beelden van haar onderlijf, haar eekhoorntje, terwijl ze de deur niet uit hoeft en er geen lijfelijk contact plaatsvindt. Lichamelijkheid verwart haar; konden er maar mensen uitgevonden worden zonder lichaam denkt ze. Ze komt tot de conclusie dat wie de mens als ideaal serieus neemt ‘nee’ moet zeggen tegen het vlees, en wordt in gedachten een fanatiek dierenactivist.
Ze is een kei in hoofdrekenen, waarmee ze zich ontspant als ze in een lastig parket zit. Het internet is ze opgegaan omdat dat is gebaseerd op getallen, enen en nullen. Via chatrooms waarin ze zich presenteert als oosterse prinses en waar ze veel te lang blijft hangen, komt ze in contact met mensen die ingewijd zijn in de diepere lagen van het web. Die ingewijden zijn net als zij ongelukkig over hoe de wereld draait, en proberen door te hacken de gang van zaken op het net in de war te schoppen. Omdat ze bijzonder slim opereren, zijn ze praktisch ongrijpbaar. Lillian voelt dat ze vanuit deze anonieme wereld een opdracht heeft gekregen en is blij dat ze uiteindelijk een missie in haar leven heeft. Een zekere Banri Watanuki, die ze nooit heeft ontmoet, maar die ze wel als haar geestelijk leidsman beschouwt, heeft haar op het spoor gezet van BClever, een bedrijf dat beweert internetveiligheid voor andere bedrijven te kunnen waarborgen. Daar krijgt ze een baan als receptioniste.
Met twee mannen op het werk, die zich ook niet helemaal senang blijken te voelen in deze wereld, krijgt ze op den duur wat contact, maar ze komt er helaas niet achter of een van die twee misschien wel Banri Watanuki is. Ze vermoedt en hoopt wel dat zij iets met haar missie te maken hebben, maar zeker is ze er niet van en eigenlijk weet ze ook niet precies wat die missie nou inhoudt.
De hoofdstukken in het boek hebben een motto, ontleend aan zogenaamde ‘Rules of the internet’. Bijvoorbeeld regel #37 – You cannot divide by zero (Just because the calculator says so), of #17 – Every win fails eventually. Deze regels zijn geformuleerd door Anonymous, een losse groep opstandige hackers verspreid over de hele wereld. In hoeverre deze regels echter corresponderen met de inhoud van de hoofdstukken zelf is niet altijd even duidelijk.
Arnon Grunberg heeft een eigen stijl. De eerste zin van het boek luidt: ‘Kauwen is mediteren.’ Hoe letterlijk kan je zo’n uitspraak nemen. Is kauwen altijd mediteren of af en toe? Lijkt kauwen op mediteren of andersom? Is het een aforisme of een metafoor? Of moet je gewoon door lezen zodat wellicht duidelijk wordt waar de zin op slaat? Dat laatste blijkt de beste optie. Lillian is op weg naar haar sollicitatiegesprek bij BClever en ontbijt ondertussen met winegums. Ze heeft bovendien al twaalf uur niet gemediteerd. Negen korte zinnen verder komt weer zoiets: ‘De mens is werk in uitvoering.’ Lillian begrijpt dat ze flink aan zichzelf zou kunnen sleutelen. Ze presenteert zich af en toe, als het echt nodig is, wel als een normaal mens, maar dan moet ze echt haar best doen. De belangrijkste figuren met wie ze in het verhaal te maken krijgt, lijken sowieso niet erg aangepast.
Omdat de stijl je regelmatig voor puzzels zet en Grunberg zijn hoofdpersoon en de situaties waarin ze terecht komt heel afstandelijk beschrijft, wordt het lastig je met haar te identificeren. Het verhaal heeft desondanks ook plezierige kanten, want Grunberg presenteert onophoudelijk verrassende scènes. Hierdoor heeft Het Bestand meer het karakter van een uitdagend, kunstig vormgegeven puzzelboek met leuke, onverwachte en buitengewone raadsels, dan van een inzicht gevende en meeslepende psychologische roman over een eigentijds onderwerp.
