‘Als je haar loslaat vind je haar nooit meer terug. Stort je samen in de afgrond. Waarom niet? Je leven zal een en al ellende zijn, je zult denken jezelf te zijn gebleven, maar je zult een ander worden, je zult slechts meedogenloze neerslachtigheid kennen, je zult leven temidden van bloemen die wit en verwelkt zijn van spijt. Jullie zijn nog maar kinderen. Als jij haar loslaat zal haar vader haar meenemen en zal ze sterven. De tijd die ze nog te leven heeft zal ze niet leven als het Baskische meisje, als Isabel, maar als een heel ander persoon.’

Het zijn de woorden die Giacomo Disvetri hoort, als hij als jongen het Baskische meisje vast omklemd houdt in hun gezamenlijke liefde in het verhaal ‘De herinnering aan het Baskische meisje’ uit de bundel De laatste dag van de jeugd van Antonio Delfini. Het boek had in het Italiaans de titel van juist dit verhaal Il ricordo della Basca, en inderdaad staat het verhaal moeiteloos model voor de essentie van de gehele verhalenbundel waarmee Delfini de eerbied van grote Italiaanse namen als Natalia Ginzburg, Giorgio Bassani, Alberto Moravia en Eugenio Montale verwierf.

In de negen verhalen in de bundel, waarvan de meeste een personage tot titel kregen: ‘De modiste’, ‘De maestro’, ‘De danseres’ De verloofde’ etc. kijkt de lezer terug op een leven dat ergens meeslepend was, maar dat was lang geleden. Het  procédé dat Delfini hanteert keert in veel van de verhalen terug, we zien een wat trieste figuur aan het eind van een leven, die zich een betere tijd herinnert, deze betere perioden worden schetsmatig en vlug geschilderd waardoor ook de snelheid van de verstreken tijd geaccentueerd wordt. Het leven was in veel gevallen teleurstellend en onbegrijpelijk kort. Het zijn vooral deze vlugge penseelstreken waarmee dat vergane leven geschilderd wordt die Delfini’s faam verklaren. Complete levens in een pagina of 15 zien we niet vaak. En van die levens zien we dan ook nog een huwelijk, een dag op de kermis, een inzinking, een kort opleving, een herinnering van een paar jaar terug waardoor de dichtheid van dat leven wel recht gedaan wordt, maar oh, wat was het kort. En waarin school het belang nou precies, en wanneer leefde men nu echt? Waarom was dat wat voor liefde doorging zo vroeg in dat leven, en weer: zo kort: ‘Het is meer dan tien jaar geleden. Maar wat ben ik veranderd sinds toen! Nu weet ik dat ik oud ben, want er is niets meer dat mij nog in vervoering brengt en ik zie niet in hoe een mens kan blijven leven zonder vervoering (van welke aard dan ook). Niettemin leef ik, en dag in dag uit verbaas ik me over mijn leven, dat geen enkele hoop meer kent en zelfs de vitale wrok van de ontgoocheling voorbij is. Niet langer zeg ik: ‘Morgen misschien!’’

In  Italië werd na zijn dood een prijs naar Delfini vernoemd, een betrekkelijk prestigieuze prijs voor: poëzie. Dit werk doet in de verte denken aan dat van Giorgio Bassani. Waar de laatste zijn complete oeuvre in Ferrara gesitueerd heeft, plaatst Delfini al deze teloorgang in en rond Modena, waar hij zelf woonde en stierf. Tot het midden van de jaren dertig in een huis met meer dan vijftig vertrekken, alleen daarin al gelijkend op het huis in De Tuin van de Finzi-Contini’s van Bassani. Toen was het geld op, een van de autobiografische gegevens die in een aantal van de verhalen terugkeren. In De laatste dag van de jeugd, toont Delfini zich poetischer dan Bassani, dichter, de verhalen winnen aan kracht bij een tweede lezing. En de opbouw van de bundel is wonderlijk: naar het einde toe wordt het beter en mooier, heel anders dan in de levens die Delfini beschrijft.