Het feit dat het dit jaar vierhonderd jaar is geleden dat William Shakespeare overleed, gaat niet ongemerkt voorbij. Naast de vele opvoeringen van zijn toneelstukken zitten er af en toe ook originele bijdragen tussen, zoals The Hogart Shakespeare Series van Penguin Random House. In deze serie komen maar liefst acht hedendaagse adaptaties uit van beroemde stukken van de grootmeester. Nederlandse vertalingen ervan worden op de markt gebracht door Nijgh & Van Ditmar.

Tot nu toe zijn er drie boeken verschenen: van Jeanette Winterson (naar The Winter’s Tale), Howard Jacobson (The Merchant of Venice) en recent van Anne Tyler (The Taming of the Shrew). Drie totaal verschillende boeken zijn het, die één ding gemeen hebben: ze trekken Shakespeare naar het hier-en-nu en benadrukken daarmee zijn actualiteit.
Er zijn uiteraard ook grote verschillen. Winterson schrijft minder tobberig dan we uit eerdere boeken van haar kennen (op het essay aan het slot na misschien) en Jacobsons boek valt wat tegen (is de Koopman van Venetië wel zo antisemitisch als hij beschrijft?). Eigenlijk spreekt het derde boek in de reeks, van Anne Tyler, tot nu toe het meest aan.

Shakespeare en Tyler
Tyler blijft van de drie auteurs het dichtst bij het originele stuk van Shakespeare. En toch weet ze, gelijk in het tragikomische origineel, een gelaagdheid in het verhaal aan te brengen die tot nadenken stemt. Ze transformeert het verhaal over seksisme tot een emancipatoir verhaal over etikettering van vrouwen én mannen.
Het eigenlijke stuk van Shakespeare, The Taming of the Shrew, gaat over de vernedering van een kijvende vrouw (Katharina), die door echtgenoot Petruchio als het ware wordt getemd. In het pocketboek Engelse letterkunde van T.A. Birrell, dat als lesmateriaal wel op scholen werd en misschien nog wel wordt gebruikt, komt dit vroege stuk van Shakespeare er niet goed af: ‘Het is een uitgesproken onaangenaam stuk om te lezen of naar te luisteren.’ Nog los van de vraag of dit werkelijk zo is, geldt dat in ieder geval niet voor de bewerking van Anne Tyler, de Amerikaanse schrijfster die door haar aandacht voor wat buitenissige personages, tragiek en humor bij uitstek geschikt is om juist dit stuk te bewerken.

Het verhaal
Zelfs qua naamgeving van haar personages blijft Tyler dicht bij het origineel, zodat de intriges voor mensen die dit kennen makkelijk zijn te volgen: Katharina, de feeks, heet nu Kate. Haar vader, Baptista is Louis Battista geworden. Kates vrijer, Petruchino wordt Pjotr gedoopt, en haar zus Bianca wordt Bunny genoemd. De karaktertekeningen zijn zowel bij Shakespeare als Tyler raak. Petruchio/Pjotr is verre van de onbehouwen kinkel die men er meestal in wil zien en die er op het toneel vaak, soms nog wat dikker aangezet, van wordt gemaakt
Het verhaal van Tyler is snel verteld. Vader Battista lokt zijn dochter Kate naar zijn laboratorium met de smoes dat hij zijn lunchpakket is vergeten. Hier laat hij haar kennismaken met Pjotr Tsjerbakov, door de vader consequent Pjoder genoemd. Battista roemt de huishoudelijke capaciteiten van Kate en het gemak waarmee zijn dochter volgens hem met kinderen omgaat. Omgekeerd roemt hij de capaciteiten van zijn Russische assistent, die met een speciaal visum zijn land heeft verlaten omdat hij over zeldzame, bijzondere capaciteiten beschikt. Maar dat visum is slechts drie jaar geldig, en het zou zonde zijn als die kennis verloren ging. Een huwelijk zou ervoor kunnen zorgen dat hij een definitieve verblijfsvergunning krijgt.

De dagen van de week
De eerste ontmoeting tussen Kate en Pjotr in het laboratorium vindt op zondag plaats. Op maandag doopt de aandachtszieke Bunny haar oudere zus, die haar uitbundige gedrag met jongens een beetje in toom moet houden, tot ‘una bitcha.’ En op dinsdag komt Pjotr al thuis bij de Battista’s eten. Pa maakt met zijn mobieltje alsmaar foto’s van Kate en Pjotr samen, die hij later als bewijs voor hun al enige tijd durende verliefdheid aan de Immigratiedienst wil laten zien. Bovendien is hij complimenteuzer dan anders tegen Kate.
De structuur van de dagen wordt niet aangehouden, want het verhaal springt na dinsdag telkens met enkele dagen vooruit, zodat het moment van het huwelijk opeens daar is, net als het vertrek van Battista’s dochter uit het ouderlijk huis. Zij is volgens Battista opeens wel erg snel volwassen geworden.
Aan het eind van het boek maakt het verhaal een verrassende wending, een techniek die Shakespeare zelf trouwens ook als geen ander beheerste. In het origineel houdt Katharine een monoloog waarin ze (in de vertaling van Willy Courteaux) zegt:

Uw man is uw bewaker, heer en leven,
Hij is uw hoofd, uw vorst, hij zorgt voor u
En voor uw onderhoud. Zijn lichaam geeft
Hij prijs aan hard labeur, op zee, te land;
Bij nacht houdt storm hem wakker, kou bij dag,
Terwijl u thuis u koestert, warm en veilig;
In ruil vraagt hij van u geen andre tol
Dan liefde, een blij gezicht en volgzaamheid:
Te klein bedrag voor zulke grote schuld.

Bij Tyler sluit Kate ook het boek af, op een Epiloog na. Zij zegt in de vertaling van Marijke Versluys:

‘Het valt niet mee om een man te zijn. Heb je daar ooit over nagedacht? Als mannen ergens last van hebben, dan vinden ze dat ze dat moeten verbergen. Ze denken dat ze moeten doen alsof ze alles goed in de hand hebben, ze durven hun ware gevoelens niet te tonen. Of ze nou pijn hebben of wanhopig zijn of diep verdrietig, als ze liefdesverdriet of heimwee hebben of gebukt gaan onder een enorm duister schuldgevoel of ze dreigen faliekant te mislukken … “O, het gaat goed met me hoor,” zeggen ze. “Alles gaat prima.” Als je erover nadenkt hebben ze veel minder vrijheid dan vrouwen. Vrouwen bestuderen andermans gevoelens al van kleins af aan, ze perfectioneren hun radar, hun intuïtie en hun empathie of hun intermenselijk hoehetookmagheten. Zij weten wat er onderhuids speelt, terwijl de mannen vastzitten aan sportwedstrijden en oorlogen en roem en succes. Het lijkt wel of mannen en vrouwen in twee verschillende landen wonen! Ik kruip niet in mijn schulp, zoals jij het noemt, ik verleen hem toegang tot mijn land. Ik gun hem ruimte in een oord waar we allebei onszelf kunnen zijn. Grote genade, Bunny, snáp dat dan!’

Plezier
Het plezier waarmee Tyler dit boek moet hebben geschreven, en Versluys het heeft vertaald, spat van elke pagina af. Tyler is met de personages dan ook in haar element: een gezin bepaalt meestal haar boeken, de toon van haar verhalen is vaak humoristisch, en ze heeft aandacht voor de compositie van een verhaal. Kenmerkend, ook hier, is verder dat zij niet van een negatieve inborst houdt. Cultuurverschillen spelen ook in deze adaptatie van Shakespeare een rol, net zoals in Tylers boek Het heimweerestaurant. De auteur kent dit verschijnsel uit ervaring; ze was getrouwd met een Iraanse kinderpsycholoog, die in 1997 overleed.
Met dit derde deel heeft The Hogart Shakespeare Series er een mooie bijdrage bij. Het volgende stuk dat zal worden bewerkt is The Tempest. Die bewerking komt op naam van Margaret Atwood, de grande dame van de Canadese literatuur. Benieuwd wat zij ervan maakt, net als wat het Shakespeare Theater Diever volgend jaar gaat doen met De getemde feeks.