Een meisje, haar vader, het graf van haar moeder bovenop een berg en een beer. Meer is er blijkbaar niet nodig om een roman te schrijven over het einde van de menselijke beschaving en het begin van een nieuwe samenleving met een jong meisje als enig overgebleven mens moet overleven in de natuur. De derde roman van de Amerikaanse schrijver Andrew Krivak (1963), De beer, is zijn het eerste boek dat van deze schrijver in Nederlandse vertaling is verschenen. Als kind van Slowaakse immigranten is hij opgegroeid in Pennsylvania; tegenwoordig woont hij in Massachusetts. Het boek bestaat uit twee delen: het leven van het meisje samen met haar vader en haar leven na zijn dood. De mensen in het boek zijn naamloos, de dieren worden met hun soortnaam genoemd, alsook de planten.

De natuur als ruimte 

Vanuit de beschrijvingen van de natuur en de woonplaats van de auteur is het duidelijk dat de roman zich in het noordwesten van de Verenigde Staten afspeelt. Een vader voedt, sinds de dood van zijn vrouw, zijn jonge dochter liefdevol op. Hij onderricht haar op het kunnen overleven in de natuur. De vader ziet de noodzaak in om haar te leren hoe ze in haar eigen levensonderhoud kan voorzien. Hij leert haar hoe ze van natuurlijke materialen wapens voor de jacht en visvangst kan maken. Hij leert haar naar mossels te duiken, konijnenstrikken uitzetten, honing uit bijennesten halen, alsook hoe een kompas te gebruiken en vuur maken. Bovendien leert hij haar hoe ze met behulp van de maanstanden en de wisseling van de seizoenen vat kan krijgen op het fenomeen tijd.

Niet de klokken bepalen het tempo waarin de mens wordt gedwongen te leven, niet Kronos, de Griekse god van de tijd, maar zijn mythologische tegenhanger Kairos, de god van het juiste moment, van de gelegenheid, is daarin bepalend. Wanneer een probleem zich aandient, dan pas is het ogenblik aangebroken om dit op te lossen. De mens moet niet voortdurend proberen alle eventuele moeilijkheden voor te zijn, want het leven is geen zaak van plannen, vooruitdenken, uitgebreid hamsteren of je toekomst veilig stellen. Leven is één worden met de natuur, dat straalt dit boek uit. Opgemerkt moet worden dat De beer meer is dan een eigentijds handboek vol handige tips om in de ongerepte natuur te kunnen overleven. De dialogen tussen het meisje en de vader zijn zo levendig en oprecht dat ze ontroeren. Ze hebben een filosofische grondtoon en zijn een eenvoudige handreiking voor de mens die direct in contact wil komen met de natuur.

De beer als leidsman

Na het overlijden van de vader gaat het meisje alleen verder. Ze verbrandt zijn stoffelijk overschot en draagt zijn as als een kostbaar kleinood bij zich. Haar doel is zijn as bij te zetten in het graf van haar moeder. Dat is een fraai thema in de roman, het grote verlies dat haar overkomt, vertaalt ze rechtstreeks naar haar reisdoel, namelijk de juiste rustplaats voor haar vader is bij haar moeder. Zo’n wijze van denken is alleen mogelijk wanneer je in harmonie leeft met de natuur, zonder het harde leven zelf verwijten te maken. Een beer helpt en begeleidt haar tijdens haar reis zonder dat een van de twee dominant is ten opzichte van de ander. Ze leren van elkaar te jagen en te vissen. Ook vertellen ze elkaar verhalen. Wanneer de beer toe is aan zijn langdurige winterslaap, moet het meisje zelf zien te overleven. Echter, wanneer ze in gevaar is, is er een poema die haar redt en haar helpt bij de dagelijkse voedselvoorziening. In dit tweede deel is de roman geworden tot een fabuleus sprookje en tegelijkertijd blijft het verhaal geloofwaardig.

Post-apocalyptische roman?

Bij de verschijning van de Amerikaanse editie van De beer werd dit boek in de aankondigingen en  recensies beschouwd als een post-apocalyptische roman. De vraag is of De beer aan de kenmerken van dit genre voldoet. De post-apocalyptische roman valt onder de noemer science fiction en daarin worden de gevolgen gepresenteerd van de ondergang van de hedendaagse, menselijke beschaving. In het algemeen gaat het om de teloorgang door een natuurramp of door onverantwoord menselijk handelen. Soms is de kern van het boek dat de samenleving gestraft wordt omdat deze zich heeft afgewend van de natuur, deze vernietigd of een grote afstand tot de natuur heeft gecreëerd. Veel lezers zullen in dit boek van Andrew Krivak een waarschuwing zien: geef je niet roekeloos over aan een al te moderne levenswijze. Een dergelijke visie wordt overigens niet expliciet gepropageerd.

De beer voldoet aan de meeste kenmerken van een post-apocalyptische roman, maar enkele andere aspecten vallen op. Zo ontbreekt in De beer een desastreuze ramp die een grote massa mensen treft. Het apocalyptische is teruggebracht tot het overlijden van de vader, het meisje als wees overblijft en volledig afhankelijk is van de natuur. In dit boek gaat de eindtijd over in een prille begintijd en de nadruk ligt op dit nieuwe begin, niet op wat verloren is gegaan. De beer is in een sobere maar poëtisch taal geschreven, met gevoel voor de precieze waarneming van de flora en fauna en het handelen van de dochter en haar vader en later met de beer. De auteur laat het meisje op een (bijna) volwassen manier met haar vader spreken. Hij vermijdt al te kinderlijk taalgebruik, want dat zou afbreuk doen aan de gelijkwaardige verhouding tussen de vader en zijn dochter. Ook het taalgebruik van de dochter en de beer in de dialogen is met elkaar in evenwicht.  

Een betoverende werking

De beer is zeker geen moralistisch boek, er wordt een natuurlijke wereld beschreven waar wij misschien ver van afstaan, maar die als een paradijs wordt gepresenteerd. Het zet aan het denken, zonder dat de lezer zich schuldig hoeft te voelen over het leven dat hij zelf leidt. Omdat de personen, de dieren en de plantenwereld met elkaar in balans zijn, krijgt De beer een betoverde werking, je zou de roman wel willen binnenstappen om deze nieuwe wijze van leven en de daarbij behorende opvattingen te leren kennen. Het is moeilijk het boek, dat stilistisch meer het karakter heeft van een novelle dan van een roman, weg te leggen. Het in één keer uitlezen van het boek is een bijzondere en indringende leeservaring. Het is een verademing tussen de vele boeken die zich in de moderne wereld afspelen, over verstedelijkte samenlevingen waarin allerlei problematische situaties onder de loep genomen en psychologisch verklaard worden.  De beer is een unieke en hoopgevende sprookjesachtige roman, waarin de natuur centraal staat.